از مونوریل قم تا سفارت ایران در لندن

مهر: نبود عدله کافی کارشناسانه، فقدان اولویت بندی، کارشناسانه نبودن مسیر اجرا و همچنین ایجاد اغتشاش بصری از دلایل اصلی مخالفان اجرای مونوریل در قم است.

پنج روز از دومین ماه گرم تابستان 88 گذشته بود که کلنگی زمین تفت دیده رودخانه قم را بوسه زد ، تا بعد از دوسال شاهد تولد ستون های عظیم حثه ای باشیم که امروز تمام قد ایستاده و نظاره گرند که چگونه باید برای مسافران قم نقش پاهایی را بازی کنند که قرار است آنها را برای زیارت تا حرم همراهی کنند. با گذشت دوسال از آن اتفاق ، آنچه که کارشناسان در طی این مدت در خصوص اجرای مونوریل قم اظهار نظر کرده اند، حاکی از آن است که این پروژه بدون مطالعات تخصصی به اجرا درآمده و از قبل نیز امکان سنجی های لازم به عمل نیامده است.

آنچه مخالفان احداث مونوریل در قم نسبت به آن تاکید دارند، نبود عدله کافی کارشناسی شده، فقدان اولویت لازم و همچنین کارشناسانه نبودن مسیر اجرا است که به گفته مسئولین شهری ، کارشناسان و متخصصین شهرسازی و معماری احداث مونوریل به بافت مذهبی و سنتی قم بخصوص در کنار حرم حضرت معصومه(س) خدشه وارد و مانع از توسعه آن می‌شود. مونوریل دردی از ترافیک قم دوا نمی‌کند اما مطلبی که بدیهی به نظر می‌رسد آن است که با توجه به وجود گره ترافیکی در هسته مرکزی شهر که گاهی تردد در این مسیر را مختل می کند، هزینه ده ها میلیاری اجرای مونوریل آن هم در خارج از هسته مرکزی شهر نمی‌تواند دردی را از ترافیک شهر دوا کند. از طرفی به گفته مسئولین گردشگری قم مدت زمان ماندگاری مسافران در استان بین 3 تا 7 ساعت است که با نظر سنجی‌های میدانی نیز مشخص می‌شود حجم مسافرانی که در شبهای چهارشنبه و یا در ایام تعطیل وارد استان می شوند، عموماٌ به صورت هیئتی و با اتوبوس و یا از وسایل نقلیه شخصی استفاده می‌کنند، که در مدت کوتاه اقامت خود فرصتی برای استفاده از این وسیله حمل و نقل عمومی نخواهند داشت و ترجیح می‌دهند در کمترین زمان بیشترین استفاده را از فضای معنوی حرم و همچنین مسجد مقدس جمکران ببرند.

با نگاهی به میدان آستانه ، خیابان ارم و سه راه بازار که بیشترین میزان بار تردد در هسته مرکزی شهر را به دوش می کشند، شاهد یک نابسامانی کلافه کننده ای هستیم که باعث آزرده خاطر شدن هر عابری در این منطقه می شود. در خیابان ارم مغازه های سوهان فروشی چسبیده به دیوار اصلی صحن حرم ، میدان آستانه و خیابان ارم ، فضای تردد را برای عابران دچار مشکل می کند و حتی شاهدیم که بعد از این همه سال هنوز در درگاه ورودی حرم مغازه های انگشتر فروشی جولان می دهند. کارشناسان معتقدند اگر این هزینه سنگین اجرای مونوریل صرف ساماندهی چند خیابان اصلی شهر و یا فضای اطراف حرم می‌شد ، نتایج بهتری در آینده برای زائران و مردم شهر بدنبال داشت مخالفت بسیاری از معماران و شهرسازان با اجرای مونوریل در قم مسئول خانه معماران قم در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بسیاری از مسئولان و دست اندرکاران معماری و شهرسازی قم مخالف احداث منوریل بودند ، ولی به دلیل ملاحظاتی، نگرش خود را به صورت جدی مطرح نکرده‌اند چرا که با اجرای این طرح، مسیر غیرفعال ترافیکی طی چشم انداز 10 ساله فعال می‌شود و این در حالی است که بقیه حوزه‌های شهری از کمترین امکانات حمل و نقلی برخوردارند و رفت و آمدهای مردم به خاطر عدم فراهم شدن زیرساخت‌های شهری به سختی انجام می‌شود، در این صورت احداث منوریل چه دردی را دوا می‌کند؟ جلال محدثی از غفلت مسئولان استان نسبت به کاربری‌های مناسب در روخانه قمرود انتقاد کرد و اظهار داشت: رودخانه قمرود یک فرصت مناسبی برای ایجاد فضاهای فراغتی است ولی همه سازمان‌های ذی ربط از این فرصت غفلت کرده‌اند. وی با بیان اینکه مردم قم و زائران حرم کریمه اهل بیت (ع) مطمئنا از فضاهای فراغتی بستر رودخانه استقبال می‌کردند، تصریح کرد: مسئولان با کمی دقت نظر بیشتر، می‌توانستند به جای احداث منوریل، رودخانه قمرود را به دالان سبز شهری با حاشیه کاربری تفریحی تبدیل کنند ولی در حال حاضر به واسطه عبور منوریل و ساخت ایستگاه‌های آن، این فرصت از دست رفت.

دغدغه بیشتر شهرسازان در اجرای مونوریل ایجاد اغتشاش بصری است

از منظر دیگر موضوعی که سبب دغدغه بیشتر کارشناسان شهری شده است ، اغتشاش بصری است که وجود تعداد متعدد ستون‌های مونوریل در بستر رودخانه بویژه در جوار حرم مطهر حضرت معصومه‌(س) علت اصلی آن است و باعث ایجاد یک تقابل بین فضای سنتی و معماری مذهبی شهر با پدیده مدرن مونوریل می‌شود. به گفته عضو شورای عالی استانها ، تذکر مقام معظم رهبری نسبت به حفظ هویت اسلامی در معماری و شهرسازی قم کفایت می‌کند که باید در اجرای منوریل تجدید نظر شود. مهندس محمدرضا باقرپناهی معتقد است این اقدام نباید بدون مطالعه، اجرایی می‌شد ، بخصوص مطالعات کالبدی - شهری که لازمه اینکار است ، چرا که در اجرای پروژه منوریل به حفظ هویت معماری اسلامی قم بی‌توجهی شده و در مطالعات طرح جامع حمل و نقل استان اجرای آن وجود نداشته و علیرغم این امر به هر علتی دولت قصد اجرای آن را دارد ، در حالی که با وجود خط قطار شهری اجرای منوریل هم به لحاظ مکان قرارگیری در جابجایی مسافر و هم از نظر اقتصادی هیچگونه توجیهی ندارد.

اهمیت دادن غربی‌ها به فضای سنتی معماری امروزه غربی‌ها به فضای سنتی و معماری شهری خود اهمیت وافری قائلند که به عنوان نمونه می‌توان به مخالفت مسئولان شهری لندن به احداث ساختمان جدید سفارت ایران در یکی از محله‌های قدیمی و سنتی لندن اشاره کرد. ساکنان منطقه مرکزی لندن که این پروژه در آنجا واقع است ادعا می‌کنند طراحی معماری این ساختمان به محیط مجاور خود و طرح توسعه آن بی‌اعتنا است و موجب آشفتگی بصری فضای شهری آن منطقه شده است. روزنامه گاردین در این خصوص می‌نویسد، ساکنان منطقه با ارسال نامه‌ای اعتراضی به پرنس چارلز، ولیعهد بریتانیا‌، از او خواسته‌اند تا برای جلوگیری از طرح دولت ایران برای ساختن سفارتخانه جدید در محله آنها به آنان کمک کند. اعتراض برخی ساکنان محلی به دلیل مدرن بودن این ساختمان و نامتجانس بودن آن با دیگر ساختمان های سنتی موجود در این خیابان است‌. معترضان می‌گویند که ساختمان جدید سفارت ایران هیچ هم‌خوانی با سبک معماری بناهای موجود در این محله ندارد.

سفارت ایران در لندن

سفارتخانه جدید ایران، در مرکز بافت تاریخی شهر لندن، در نبش خیابان کنسینگتون جنوبی واقع شده است و تنها چند قدم با موزه تاریخ ملی بریتانیا، تالار سلطنتی آلبرت و کلیسای تاریخی آگوستین قدیس فاصله دارد. در این منطقه تاریخی، مجموعه عمارت مربوط به دوران سلطنت ملکه ویکتوریا و خانه‌های ردیفی مربوط به دوران جرج پنجم نیز واقع شده‌اند. از این نظر سایت مجموعه، موقعیتی ویژه و منحصر به فرد دارد و از این رو برنامه عملکردی آن بر محوریت کاربری فرهنگی، نمایشگاه هنر معاصر و مرکز فرهنگی اسلامی برنامه‌ریزی شده است. طرح این ساختمان شامل دو بخش است که در بخش نخست ، ساختمانی به ارتفاع 6 طبقه که حجم آن در زاویه چهارراه تنها در طبقه ششم ادامه یافته و سازه آن به زیبایی کنسول شده است. بخش دوم حجمی با دیوار‌های زاویه‌دار است که به ارتفاع سه طبقه در زیر حجم اصلی قرار گرفته است. پوشش نمای خارجی آن سنگ مرمر سفید در نظر گرفته شده و ساختمان شش طبقه حجم الماس شکلِ کنسول‌شده‌یی را به نمایش می‌گذارد که بسیار چشمگیر و برجسته است. حال اگر بهانه‌های سیاسی کشور نام برده را کنار بگذاریم ، پرداختن به این دغدغه مردم خود جای تأمل دارد.

ضرورت نظر سنجی از مردم یک کارشناس ارشد رشته طراحی و برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه اجرای اکثر طرح ها و پروژه های شهرسازی پروسه طولانی مدتی را در بخش شناخت و مطالعات اولیه آن می طلبد اظهار داشت: برای مطالعه پروژه های شهری معمولاَ افق بلند مدتی را در نظر می گیرند و نمی توان نسبت به اجرای پروژه های بزرگ که آینده یک شهر به آن گره می خورد ، در زمان کوتاهی تصمیم گیری کرد. مهندس زهرا قاضی عنوان کرد: متخصصین و کارشناسان در اجرای پروژه‌های کلان شهری در ابتدا به مطالعات وضع موجود پرداخته و در این زمینه امکان سنجی می‌کنند و بعد از یک دوره مطالعات طولانی مدت که همه جوانب امر در آن دیده شد ، تمامی نقاط قوت و ضعف و تهدید و فرصت‌های سنجیده و نتیجه نهایی جهت استعلام نظر مردم ساکن منطقه به آنها ارائه می‌شود.

وی با بیان اینکه در اجرای یک پروژه کلان شهری همانند اجرای مونوریل باید ضرورت وجودش آنقدر احساس شود تا هزینه‌های اجرای آن منطقی به نظر رسد افزود: در کشورهای غربی برای ایجاد چنین پروژه هایی با استفاده از مشارکت های مردمی و دریافت نظرات مردم، کارشناسان و همچنین صنوف مختلف نیازسنجی های لازم در خصوص ضرورت اجرای آن صورت می‌گیرد . مونوریل با فرهنگ اصیل شهری قم همخوانی ندارد وی به بافت سنتی و اصیل شهر قم اشاره کرد و ابراز داشت: احداث مونوریل که پیوست مدرنی به همراه دارد با فرهنگ اصیل شهری قم همخوانی ندارد و قطعاَ باید نظر مردم در این زمینه در ارجحیت قرار گیرد، زیرا آنان می‌بایست پذیرای هرآنچه که در محیط زندگی شان الحاق می‌شود، باشند. مونوریل به سیما و منظر شهری قم آسب می زند قاضی با بیان اجرای مونوریل در قم به سیما و منظر شهری قم آسیب می‌رساند اظهار داشت: در کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند تا بنایی که تاسیس می‌شود نمای شهری را خدشه دار نکند و هماهنگ با ساختار کالبدی شهری باشد. وی اضافه کرد: در اکثر شهرهای اروپا به دلیل بافت سنتی و غنی این مناطق ضوابط خاصی در خصوص ساخت و ساز و الحاق هر کورد شهری وجود دارد که مانع از ایجاد اغتشاش بصری و برهم زدگی بافت کالبدی شهر می شود. کارشناس ارشد رشته طراحی و برنامه ریزی شهری با تاکید بر اینکه در خصوص اجرای پروژه های کلان ، انسجام و هماهنگی در سیمای شهری باید حفظ شود افزود: امروز آرامش در بافت‌های قدیمی شهرهای ایران مثل تهران، اصفهان به دلیل احداث ساختمان‌های ناهماهنگ با سیما و کالبدی محلی بافت های سنتی از بین رفته است که ذهن و چشم بیننده از مشاهده این ناهماهنگی‌ها خسته می‌شود. ضرورت وجود مونوریل جای ابهام بسیاری دارد قاضی در ادامه عنوان کرد: اجرای چنین سازه‌ای در شهر قم سبب اغتشاش بصری خواهد شد که دید هر گردشگر، زائر و مردم شهر را اذیت خواهد کرد و وجود مونوریل که ضرورت آن هنوز جای ابهام بسیاری دارد باعث برهم زدن فضای معنوی و معماری حرم می‌شود و این در صورتی است که فضای شهری قم قابلیت و امکان گسترش کالبدی در سطح و تأمین نیازهای ارتباطی را دارد. در پایان باید عنوان کرد گرچه شهر قم در ساخت و سازها و اجرای پروژه‌ها به صورت ساختاری و اصولی همه شاخصه‌های معماری اسلامی را رعایت نکرده است که بخواهد در اجرای مونوریل آنها را در نظر بگیرد، اما به گفته یکی از مهندسان شهرساز قم، عنوان کردن اظهارات کارشناسانه می‌تواند سندی باشد تا آیندگان در قضاوت‌های خود متخصصان را به بی تفاوتی و عدم تعهد متهم نکنند.