دریای سرخ؛ چهارراه اقتصادی استراتژیک جدید

خبرگزاری مهر: «دیوید شین» (David Shinn) سفیر پیشین آمریکا در اتیوپی و بورکینافاسو و استاد روابط بین الملل در دانشکده امور بین الملل الیوت دانشگاه جورج واشنگتن است در مطلبی در موسسه صلح امریکا به بررسی اهمیت استراتژیک دریای سرخ و تاثیر آن بر شرایط کنونی خاورمیانه می پردازد.

ترکیه و قطر متحدان نزدیکی هستند که بر روی مقاصد در تضاد امارات و عربستان سعودی در شاخ آفریقا کار می کنند. هر کدام از آنها در برابر ایران که با اخوان المسلمین ارتباط نزدیکی دارند و باعث نگرانی امارات و عربستان سعودی است موضع متفاوتی دارند.

هرچند ترکیه در آغاز از جنگ امارات متحده عربی با یمن حمایت می کرد ولی پس از مدتی از این پشتیبانی دست بر داشت و اکنون بر فراهم کردن کمک های بشردوستانه تمرکز دارد. ایران از حوثی ها حمایت می کند که عربستان سعودی و امارات متحده عربی را خشمگین تر می سازد.

ترکیه در قطر و سومالی پایگاه هایی دارد و ممکن است در امتداد دریای سرخ، در بندر سواکن سودان که با عربستان سعودی مرز مشترک دارد پایگاه دیگری بسازد. در یک حرکت مرتبط، ظاهرا قطر نیز موافقت کرده است چهار میلیارد دلار برای توسعه سواکن در اختیار سودان قرار دهد.

مسلم است که ترکیه قوی ترین متحد سومالی است که در حال آموزش ارتش این کشور است. ترکیه همچنین در اتیوپی نیز یک سرمایه گذار عمده محسوب می شود. عربستان سعودی و امارات متحده عربی بر این باورند که ترکیه در حال تلاش است تا در شاخ آفریقا یک نوعثمانگری بنیان بگذارد. به نظر می رسد اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در پی سیاستی باشد که آنکارا را جایگزین رهبری عربستان سعودی در منطقه کند.

عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز به نوبه خود عملیات های نظامی را از بندری در اریتره به نام «عصب» در حمایت از جنگ خود در یمن آغاز کردند؛ در واقع امارات پایگاه نظامی را در خارج از «عصب» راه اندازی کرده است.

عربستان سعودی با جیبوتی برای راه اندازی یک پایگاه نظامی مذاکراتی داشته است هرچند این مذاکرات ممکن است به خاطر درگیری های دولت های خلیج فارس تعلیق شود. امارات متحده عربی نیز با منطقه خودمختار «سومالی لند» که در سال ۱۹۹۱ به طور یک جانبه از سومالی اعلام استقلال کرد برای راه اندازی پایگاهی در شهر ساحلی «بربره» (Berbera) به توافق دست یافت.

امارات همچنین رابطه پایدار خود را با منطقه خودمختار «پانتلند» که ارتباط خود را با موگادیشو به خطر انداخته است حفظ کرده است. در صورت جنگ در یمن، سودان با فراهم کردن نیرو و جت های نظامی در هر دو سوی درگیری ایفا کننده نقش خواهد بود.

همه این رویدادها روابط در شاخ آفریقا را پیچیده می کنند، به ویژه برای خود دولت ها، و البته برای آمریکا که در تلاش است با همه کشورهایی که در دو طرف دریای سرخ هستند روابط دوستانه داشته باشد.

هرچند سرمایه گذاریهای مستقیم خارجی کشورهای خلیج فارس در منطقه و همکاری در متحد کردن اتیوپی و اریتره مثبت بوده است ولی بیشتر فعالیت های دیپلماتیک و نظامی بین کشورهای خلیج فارس باعث دشمنی کشورهای آفریقایی با یکدیگر شده است که اغلب با وعده مبالغ هنگفت همراه بوده است. در طولانی مدت این بیشتر باعث آسیب دیدن روابط در شاخ آفریقا و افزودن دلایل غیر ضروری برای افزایش درگیری ها می شود.

مثبت ترین پیشرفت برای آمریکا پایان جنگ در یمن خواهد بود. این باعث پایان یافتن هزینه هایی می شود که برای پشتیبانی نظامی عربستان سعودی هزینه می شود و همچنین هزینه هایی که صرف کمک های بشردوستانه به یمن می شوند را کاهش می دهد.

این ممکن است تمایل کشورهای خلیج فارس را در داشتن پایگاه های نظامی در شاخ آفریقا کاهش دهد و یکی از مسائلی که مدت هاست بین عربستان سعودی و امارات متحده عربی با ایران مورد اختلاف بوده است را از بین ببرد و در نتیجه احتمال ثبات سیاسی را در سمت آفریقایی دریای سرخ افزایش دهد.

ثبات سیاسی به نفع آمریکا است و به کشورهای واقع در شاخ آفریقا امکان می دهد که به طور موثرتری با گروهای افراطی مانند «الشباب» در سومالی مقابله کنند. مهم تر از آن، دیپلماسی آمریکا نیازمند آن است که فعال تر باشد و فراتر از بوروکراسی حرکت کند که دو سوی دریای سرخ را به عنوان منطقه ای یکپارچه در نظر می گیرد.

دولت ترامپ استراتژی رقابت با چین و روسیه را در استراتژی های ملی و دفاعی ارجح خود گذاشته است و استراتژی اخیری که در مورد آفریقا بیان داشته حاکی از این است که نزدیکی پایگاه های نظامی آمریکا و چین در جیبوتی باعث اختلاف شدیدی شده است.

قرار دادن چین و روسیه به عنوان ارجح ترین رقبای استراتژیک جهان توسط دولت ترامپ این مساله را سخت می کند ولی پیدا کردن منافع مشترک و زمینه های مشترک همکاری در دریای سرخ غیر ممکن نیست. این که بخواهیم این منطقه را از سیاست های مهم تر آمریکا جدا کنیم سخت است و همچنین فعالیت های روسیه و چین از نکاتی است که برای آمریکا از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

چین اکنون تنها پایگاه نظامی که خارج از مرزهای خود دارد در جیبوتی است و در حال گسترش فعالیت های نظامی خود از خلیج عدن و و پس از آن از طریق دریای دریای سرخ و کانال سوئز به دریای مدیترانه است.

آمریکا پایگاه بزرگتری در جیبوتی دارد. در اوایل سال ۲۰۱۸ آمریکا چین را متهم کرد که خلبانان نظامی آمریکا را با اسلحه های لیزری مورد هدف قرار داده است. چین نیز یکی از تامین کننده های عمده اسلحه برای کشورهای منطقه است.

از طرف دیگر چین در حمایت از عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد در سودان و سودان جنوبی نقش مثبتی داشته است و در خلیج عدن از عملیات انجام گرفته بر ضد دزدان دریایی پشتیبانی کرده است هرچند این به گونه ای غیر قابل اجتناب مغایر منافع آمریکا است.

روسیه نیز از تامین کنندگان بزرگ اسلحه در منطقه است و در پی راه اندازی یک پایگاه نظامی در آنجاست. برخلاف چین، روسیه شرکت چندانی در عملیات حفظ صلح سازمان ملل نداشته است و در عملیاتی که ضد دزدان دریایی در خلیج عدن شرکت نکرده است.

دولت جیبوتی تقاضای روسیه برای داشتن پایگاه را رد کرده است ولی سودان برای ساخت مرکزی برای رساندن ملزومات نظامی به ناوهای جنگی روسیه در دریای سرخ به مذاکرات خود با مسکو ادامه می دهد.

منافع کشورهای رقیب خلیج فارس برای منافع روسیه و چین در منطقه تاثیر تعیین کننده ای ندارد. هر دو کشور بیشتر بر روی منافع استراتژیک بلند مدت خود که مربوط به کشتیرانی آزاد، دسترسی به نفت، منابع معدنی، حمایت از نیروهای ملی و پروژه نیروی جهانی می شود تمرکز دارند.

هر دو کشور به ویژه چین از ثبات سیاسی و پیشرفت اقتصادی در منطقه استقبال می کنند. این جایی است که ممکن است منافع آنها از منافع آمریکا جدا شود. پیش از این نیز همکاری هایی در زمینه عملیات حفظ صلح و و مقابله با دزدان دریایی وجود داشته است و هر جا که ممکن باشد این باید ادامه پیدا کند و حتی به گسترش همکاری های اقتصادی بینجامد.

برای مثال هر سه کشور می توانند رهبران کشورها را در هر دو طرف دریای سرخ به ملاقات جهت توافق بر تقسیم منابع غنی نفتی و معدنی بستر دریا تشویق کنند که خود می تواند دلیل دیگری برای درگیری در منطقه باشد.