مقتدی صدر؛ از درخواست انحلال حشد الشعبی تا ائتلاف با هادی العامری! / آیا «نخست وزیری» در راه است؟

سرویس بین الملل فردا؛علیرضا مجیدی: روز سه شنبه خبری منتشر شد که جامعه سیاسی عراق را دچار شوک جدی کرد: «ائتلاف فهرست‌های انتخاباتی سائرون (مقتدی صدر) و فتح (هادی العامری)» به این ترتیب دو فهرستی که در انتخابات عراق به رتبه‌های نخست رسیده بودند، وارد یک ائتلاف برای تشکیل بزرگ‌ترین فراکسیون شدند!

رفتار مقتدی صدر از این حیث بسیار غریب و غیرمنتظره بود که او از سال ۲۰۱۶ رویکرد انتقادی نسبت به فرماندهی بسیج مردمی عراق اختیار کرده و سال گذشته نیز رسما خواستار انحلال حشد الشعبی و ادغام آن در ارتش عراق شده بود! حتی بعد از قرار گرفتن فهرست انتخاباتی سائرون در صدر لیست‌های انتخاباتی، رهبر جریان صدر در یک توییت معنادار برای ائتلاف با همه فهرست‌های انتخاباتی به استثناء «فتح» (هادی العامری) و «دولت قانون» (نوری المالکی) اعلام آمادگی کرده بود. به همین جهت، پایگاه خبری تحلیلی فردا در یک گزارش کوتاه به صورت خلاصه فراز و نشیب‌های روابط میان مقتدی صدر و هادی العامری را بیان می‌کند.

بروز اختلاف؛ عملیات ارتش عراق علیه جیش المهدی

در سال ۲۰۰۶ دولت عراق اعلام کرد تمام گروه‌های مسلح باید با تحویل اسلحه خود و ادغام در ارتش و نهادهای امنیتی، از فعالیت مسلحانه خارج از چهارچوب دولت خودداری کرده و شاخه‌های نظامی خود را منحل سازند. سازمان نظامی بدر (به فرماندهی هادی العامری) در این راستا پیشگام شد و اعلام کرد تمام تسلیحات خود را به دولت تحویل داده و به یک سازمان جهاد سازندگی برای الگودهی تبدیل شده است.

با این حال، جیش المهدی که تحت رهبری و زعامت مقتدی صدر بود، حاضر نشد سازمان خود را منحل و تسلیحات خود را به دولت مرکزی تحویل دهد. در آن روزها، جیش المهدی مبارزه با آمریکا به عنوان اشغالگر کشور عراق را در دستور کار داشت و از همین منظر نمی‌توانست مأموریت (رسالت) تعریف شده برای خود را به دولت واگذار کند.

مقاومت جیش المهدی در برابر انحلال باعث شد نوری المالکی به عنوان نخست وزیر دستور حمله و خلع سلاح جیش المهدی در سال ۲۰۰۸ را بدهد. این عملیات که به نام «صولة الفرسان» مشهور شد و حدودا تقریبا یک ماه به طول انجامید، حدود ۱۵۰۰ نفر از نیروی نظامی طرفین کشته و جیش المهدی منحل شد. از نکات قابل توجه این بود که در عملیات مذکور، ارتش بریتانیا و ارتش آمریکا نیز در کنار ارتش عراق علیه جیش المهدی جنگیدند؛ اما تمام کشته‌های این نبرد عراقی بودند!

از آن زمان روابط مقتدی صدر و نوری المالکی در بدترین وضعیت قرار دارد. روابط مقتدی صدر با هادی العامری نیز چندان حسنه نیست؛ زیرا هادی العامری در آن زمان از نفوذ بالایی در وزارت کشور برخوردار بود و در این مقطع حاضر نشد به یاری مقتدی صدر بیاید یا دست کم مواضع نوری المالکی را تعدیل کند!

نوری المالکی؛ عامل تشدید فاصله!

پس از عملیات صولة الفرسان، روابط مقتدی صدر و نوری المالکی همواره منفی بود. نوری المالکی به عنوان نخست وزیر عراق در دولت خود تلاش کرد متحدین جدیدی در برابر رقبای سیاسی دست و پا کرده و با بهره گیری از امتیاز اختیارات نخست وزیری و قدرت عزل و نصب، رقبا را به حاشیه براند.

در همین راستا، نوری المالکی خود را رقیب «عبدالعزیز حکیم» و «مجلس اعلای اسلامی» عراق می‌دانست و تلاش می‌کرد مجلس اعلا را حتی الامکان تضعیف کند. یکی از اقدامات وی در این راستا، تقویت سازمان بدر بود تا بتواند میان آنان و سران مجلس اعلا اختلاف بیندازد! در نتیجه این تلاش‌ها، در جریان انتخابات پارلمان ۲۰۱۰ هادی العامری به صورت رسمی جدایی سازمان بدر را از مجلس اعلا اعلام کرد و به جای ائتلاف با مجلس اعلا، ترجیح داد در انتخابات در کنار نوری المالکی قرار گیرد.

در نتیجه این توافق، هادی العامری به کرسی وزارت رسید؛ اما از این پس روابط هادی العامری با منتقدان نوری المالکی به ویژه مقتدی صدر و سید عمار حکیم - که جانشین پدرش شده بود - رو به کاهش نهاد.

ظهور داعش؛ تأسیس سرایا السلام و حشد الشعبی

از زمان تخریب جحرمین شریفین عسکریین در سامرا در سال ۲۰۰۷ ، تعدادی از نیروهای جیش المهدی به فرمان مقتدی صدر به سامرا رفتند تا در قالب «مدافعان حرم» از حریم مطهر عسکریین و سرداب مطهر حفاظت و پاسبانی کنند. بعد از انحلال جیش المهدی نیز همین یگان در قالب نیروهای مسلح امنیتی به مأموریت خود در سامرا ادامه داد و وزارت کشور عراق مسئولیت آنان را از نظر قانونی و مالی تقبل کرد.

در سال ۲۰۱۴ داعش پیش از موصل به سامرا حمله کرد و توانست بخش عمده شهر را اشغال کنند. نیروهای امنیتی مدافع حرم شش روز در برابر تروریست‌های داعش مقاومت کردند و علیرغم اشغال شهر توسط این گروه تروریستی و بخشی از عشائر همپیمان آن، حرم و قسمت محدودی از اطراف آن در دست نیروهای وفادار به بغداد ماند تا این‌که دولت مرکزی یگان ویژه مبارزه با تروریسم و لشگر موسوم به «فرقة الذهبیة» را به سامرا اعزام و داعش را به ترک شهر وادار ساخت.

یک هفته بعد از خروج داعش از سامرا، شهر موصل طی چند ساعت به اشغال داعش درآمد! در آن زمان آیت الله سیستانی به عنوان مرجعیت عالی شیعیان عراق حکم عمومی جهاد را صادر کرده و جوانان در سرتاسر عراق برای مبارزه با گروه تروریستی وهابی داعش به مراکز مختلف رجوع می‌کردند. در این وضعیت، مقتدی صدر سازمان نظامی «سرایا السلام» را بنیان نهاد و در نبردهای ضد داعش در شمال عراق نقش مهمی را ایفا کرد.

همزمان با مقتدی صدر، دولت مرکزی به صورت ویژه از «هادی العامری» (که در آن زمان وزیر بود) حمایت کرد تا تشکیلات بسیج مردمی عراق را تأسیس و به صورت گسترده در سرتاسر عراق نیروهای داوطلب را سازماندهی کند. بسیج مردمی حالت ستاد مانند داشت و می‌توانست بیش از ۳۰ گروه نظامی داوطلب و پراکنده را سازماندهی و تجهیز کند؛ ضمن این‌که از نظر دوره‌های آموزشی، حمایت و پشتیبانی مالی و قانونی نیروها و مهم‌تر از ان حضور مستشاران برجسته نظامی از قوت بسیار بالایی نسبت به سرایا السلام برخوردار بود.

در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ در نبردهای نیمه شمالی عراق مانند عملیات‌های آزادسازی ديالى وآمرلي وجرف الصخر والاسحاقي ستاد فرماندهی حشد الشعبی با سرایا السلام در سنگرهای واحد حضور داشتند و دوشادوش یکدیگر منطقه را از تروریست‌های داعش پاکسازی کردند. اما در این میان آزادسازی تکریت با حواشی خاصی همراه شد که نوعی بدبینی نسبت به حشد الشعبی را به دنبال داشت!

از این مقطع، روابط مقتدی صدر با هادی العامری تضعیف می‌گردد و در سال ۲۰۱۶ این اختلاف به اوج خود می‌رسد. در قسمت بعدی این گزارش، به تحولات سال‌های ۲۰۱۶ تا امروز خواهیم پرداخت.