ساز و کار انتخابات در آلمان چگونه است؟

خبرگزاری تسنیم: در شماره های قبلی پرونده انتخابات پارلمانی آلمان به معرفی احزاب مهم این کشور از جمله حزب افراطی جایگزینی برای آلمان، احزاب متحد مسیحی و سوسیال دموکرات ، اپوزیسیون و احزاب کوچک آلمان و همچنین در دو شماره دیگر به چالش های اجتماعی و اقتصادی مهم پیش روی دولت آینده آلمان و معرفی صدر اعظم های این کشور بعد از جنگ جهانی دوم پرداختیم. در این شماره برآنیم شما را با ساز و کار انتخابات آلمان آشنا کنیم. انتخاباتی که فردا روز 24 سپتامبر (دوم مهرماه) در آلمان برگزار می شود مهم ترین انتخابات جمهوری فدرال آلمان است. در این انتخابات نه تنها نمایندگان مجلس آلمان (بوندس تاگ) بلکه صدر اعظم این کشور انتخاب می شود؛ در مجموع ساز و کار انتخابات در آلمان پیچیده است. چه کسانی در آلمان حق رای دارند؟ برای شرکت در انتخابات آلمان، همچون سایر کشورهای جهان دو شرط کلیدی وجود دارد: تابعیت آلمان و سن قانونی. سن قانونی برای شرکت در انتخابات پارلمانی آلمان 18 سال تعیین شده است. به این ترتیب، در انتخابات سال جاری آلمان 61 میلیون و 500 هزار نفر از حق رای برخوردارند. سه میلیون نفر از شهروندان که به سن قانونی رسیده‌اند، می‌توانند برای نخستین بار رای خود را به صندوق بریزند و در انتخابات شرکت کنند. ترکیب جنسیتی صاحبان حق رای در انتخابات سال جاری چنین است: 31 میلیون و 700 هزار نفر زن هستند و 29 میلیون و 800 هزار نفر از واجدین حق رای را مردان تشکیل می‌د‌هند. یک سوم از صاحبان حق رای در آلمان، یعنی 22 میلیون نفر، بیش از 60 سال سن دارند. به این ترتیب، افراد سالمند آلمان می‌توانند در نتایج انتخابات نقشی موثر ایفا کنند. میزان مشارکت مردم در انتخابات پارلمانی آلمان در انتخابات دوره پیش بوندس‌تاگ (2013) میزان مشارکت 71.5 درصد بود. نازلترین سطح مشارکت به سال 2009 بر می‌گردد. به این ترتیب میزان مشارکت مردم در انتخابات آلمان سیر نزولی داشته است. البته با توجه به نقشی که نیروهای پوپولیست در انتخابات سال جاری آلمان ایفا می‌کنند، کارشناسان مشارکت بیشتر مردم را پیش‌بینی می‌کنند. روز 24 سپتامبر( دوم مهرماه) صاحبان حق رای در آلمان یک برگه انتخاباتی با دو گزینه دریافت می کنند. گزینه نخست برای انتخاب نماینده حوزه انتخاباتی است و گزینه دوم برای انتخاب حزب است. این یکی از پیچیدگی‌های سیستم انتخاباتی آلمان به حساب می‌آید. به این ترتیب، صاحبان حق رای هم نماینده حوزه انتخابی خود را بر می‌گزینند و هم با رای دوم خود به حزب مورد نظرشان رای می‌دهند. رای نخست یا به زبان آلمانی "ارست‌اشتیمه" برای انتخاب نماینده حوزه انتخابی است که از این منظر به انتخابات ایالات متحده آمریکا شباهت دارد. شهروند با این رای خود نماینده حوزه انتخابی خود را در پارلمان برمی‌گزیند. هر کاندیدایی که موفق شود در یکی از 299 حوزه انتخابی اکثریت آرا را بدست آورد، مستقیما به پارلمان راه می‌یابد. باید یادآور شد که هر حوزه انتخابی، جمعیتی بالغ بر 250 هزار نفر را در بر می‌گیرد. صرف‌نظر از نمایندگانی که به طور مستقیم از حوزه انتخابی خود به پارلمان راه می‌یابند، 299 نماینده دیگر از طریق رای دوم انتخاب می‌شوند. این رای ناظر بر انتخاب احزاب و کاندیدای آن حزب است. همین آرا میزان سهم هر حزب در پارلمان را رقم می‌زند. بر اساس قانون اساسی آلمان، مجلس آلمان یا بوندس‌تاگ 598 نماینده دارد. سرنوشت 299 کرسی مستقیما با رای نخست شهروندان به نمایندگان حوزه‌های انتخابی تعیین می‌شود و 299 نماینده نیز از طریق رای دوم به احزاب مشخص می‌گردند. شهرهای بزرگ‌تر در قیاس با شهرهای کوچک‌تر، تعداد نماینده‌ بیشتری به پارلمان می‌فرستند. ویژگی این سیستم رای‌گیری در این است که صاحبان حق رای می‌توانند درباره هر دو رای خود جداگانه تصمیم بگیرند. به این ترتیب، مثلا یک شهروند آلمانی می‌تواند رای نخست خود را به نامزد حزب دموکرات مسیحی بدهد و رای دوم خود را به حزب دموکرات آزاد و از این طریق به آن حزب برای ورود به پارلمان و تشکیل دولت ائتلافی با حزب دموکرات مسیحی یاری رساند. شرط ورود احزاب به پارلمان برای اینکه حزبی به بوندس‌تاگ راه یابد باید حداقل پنج درصد از رای دوم، یعنی رای مستقیم مردم به احزاب را به دست آورده باشد. این سیستم برای جلوگیری از ورود "خرده‌احزاب" به پارلمان پیش‌بینی شده و آموزه‌ای از دوران حکومت جمهوری وایمار است. این مانع 5 درصدی عملا جلوی ورود احزاب راستی نظیر NPD یا حزب ناسیونالیست آلمان و سایر احزاب افراط ‌گرا به پارلمان را گرفته است. اما همین مانع می‌تواند باعث حذف احزاب دیگر نیز بشود. به عنوان نمونه حزب دموکرات آزاد یا لیبرال این کشور (FDP) در انتخابات دوره پیش پارلمان آلمان نتوانست از مانع 5 درصدی عبور کند و عملا به مجلس راه نیافت. تعداد احزابی که در انتخابات بوندس‌تاگ آلمان شرکت می‌کنند، کم نیست. شماری از این "خرده‌احزاب" قادر به عبور از مانع 5 درصدی نیستند و عملا شانسی برای ورود به مجلس آلمان را ندارند. از آن جمله می‌توان به احزاب راست افراطی این کشور، مثل حزب ناسیونالیست آلمان NPD اشاره کرد. در حال حاضر پنج حزب در بوندس‌تاگ حضور دارند: حزب دموکرات مسیحی، یعنی حزبی که رهبری آن را صدراعظم آلمان، آنگلا مرکل در اختیار دارد. این حزب در پیوند با حزب سوسیال مسیحی است که در ایالت بایرن فعالیت می‌کند. سه حزب دیگر موجود در مجلس آلمان عبارتند از حزب سوسیال دموکرات، حزب سبزها و حزب چپ‌های آلمان. کدام احزاب نگران عبور از مانع 5 درصدی هستند موضوع مانع 5 درصدی در انتخابات سال جاری دغدغه ذهنی دو حزب است: یکی حزب دموکرات آزاد که در انتخابات پیشین موفق نشد از مانع 5 درصدی عبور کند و دیگری حزب افراطی جایگزینی برای آلمان (AFD) که عمدتا سیاست مخالفت با مهاجرپذیری آلمان را دنبال می‌کند. ارزیابی‌ها و نظرسنجی‌هایی که تا کنون صورت گرفته حکایت از آن دارند که این دو حزب در انتخابات سال جاری موفق به عبور از مانع 5 درصدی خواهند شد. بر اساس برخی نظر سنجی ها حزب جایگزینی برای آلمان علاوه بر عبور از مرز 5 درصدی می تواند کرسی های زیادی را هم در پارلمان تصاحب کن که این خطر بزرگی برای دولت ائتلافی آینده و سیاست هایش است. صدر اعظم آلمان چگونه انتخاب می شود؟ برخلاف سیستم انتخاباتی در کشورهایی همچون فرانسه و آمریکا، شرکت‌کنندگان در انتخابات آلمان مستقیما صدراعظم را برنمی‌گزینند. مجلس باید پس از پایان انتخابات و حداکثر یک ماه پس از آن تشکیل جلسه دهد. هرگاه مذاکرات مربوط به تشکیل ائتلاف پیش از آن موفقیت‌آمیز بوده باشد، ممکن است که بوندس‌تاگ پیش از آن تشکیل جلسه دهد. نامزد اصلی آن حزبی که بیش از سایر احزاب رای به دست آورده باشد، به عنوان صدراعظم انتخاب می‌شود. در هر سه دوره پیشین، حزب دموکرات مسیحی اکثریت آرا را به دست آورده بود. از این‌رو نامزد اصلی این حزب، یعنی آنگلا مرکل به عنوان صدراعظم انتخاب شده بود. مرکل مایل است که این مقام را برای چهار سال آینده نیز از آن خود کند. آیا مرکل رکورد دوران صدر اعظمی در آلمان را می شکند؟ در آلمان محدودیتی برای تداوم کار صدراعظم وجود ندارد و یک نفر می‌تواند چند دوره به طور متوالی این مقام را از آن خود کند. اما تا کنون هیچ صدراعظمی در آلمان 16 سال در راس قدرت نبوده است. در صورت پیروزی مرکل، دوره زمامداری او به 16 سال خواهد رسید. در انتخابات فردا آنگلا مرکل از حزب دموکرات مسیحی و مارتین شولتز از حزب سوسیال دموکرات در این فرآینده پیچیده انتخاباتی برای تصاحب کرسی صدر اعظمی با هم رقابت خواهند کرد.