نگاهی به روابط ایران و کوبا

خبرگزاری فارس: محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در اولین مقصد سفرش به آمریکای لاتین و در اولین سفرش به این منطقه امروز (یکشنبه) راهی کوبا می‌شود. این اولین سفر دوره‌ای ظریف به آمریکای لاتین پس از اجرای برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) و نخستین سفر رئیس دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم است. رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران پس از اجرای برجام سفرهایی دوره‌ای به جنوب شرق آسیا، اقیانوسیه، اروپا و غرب آفریقا داشت. دستور کار سفر به هاوانا توسعه روابط با کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب، از اولویت‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است و رئیس جمهور کشورمان نیز بارها بر این رویکرد تأکید کرده است. گسترش مناسبات با کوبا نیز همواره در دستور کار ایران بوده است.رئیس جمهوری اسلامی ایران 13 مرداد 92 در دیدار معاون رئیس جمهوری کوبا که برای شرکت در مراسم تحلیف روحانی به ایران سفر کرده بود با بیان اینکه توسعه روابط ایران با کشورهای آمریکای لاتین به ویژه کوبا برای جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است، گفت: روابط ایران با کوبا در بین کشورهای آمریکای لاتین از پیشتازی برخوردار است. سفر معاون رائول و تسلیم پیام کتبی به روحانی در ادامه رایزنی‌ها بین مقامات دو کشور «ریکاردو کابریساس» معاون و فرستاده ویژه رئیس جمهوری کوبا روز شنبه 23 مرداد ماه سالجاری در تهران پیام کتبی «رائول کاسترو» رئیس جمهوری کشورش را تقدیم حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان کرد. کاسترو در این پیام خواهان گسترش و تعمیق همکاری‌های تهران - هاوانا در همه عرصه‌های مورد علاقه شد. روحانی در این دیدار توسعه و تعمیق روابط با کوبا را به عنوان یکی از کشورهای دوست ایران در آمریکای لاتین با اهمیت دانست و ضرورت بهره‌گیری از توانمندی‌های دو کشور برای توسعه همه جانبه همکاری‌ها به ویژه در عرصه اقتصادی را مورد تاکید قرار داد و گفت: پس از توافق هسته‌ای، زمینه برای گسترش همکاری‌های فرهنگی و استحکام همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور بیش از پیش مهیا شده است که باید از این فرصت بهره گرفت. معاون رئیس جمهوری کوبا گفت: دولت کوبا، موفقیت جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات با 1+5 و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را یک پیروزی برای ملت و دولت ایران و کشورهای مستقل جهان می‌داند. آمادگی کوبا برای فراهم کردن بستری برای حضور فعال‌تر صنایع ایران کابریساس اظهار داشت: روابط سیاسی دو کشور در سایه اراده دو دولت بسیار مستحکم است و باید همپا با این روابط در سایر حوزه ها از جمله فرهنگی و اقتصادی نیز این روابط بیش از پیش بسط و تعمیق یابد و کوبا آماده است بسترها را برای حضور فعالتر صنایع ایران فراهم کند. وی افزود: هر دو کشور در بسیاری از حوزه‌ها پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند که می‌توانند با تبادل تجربیات، نه تنها در روابط خود جهش ایجاد کنند، بلکه سایر کشورها نیز از آن بهره‌مند شوند. بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه نیز در آستانه سفر ظریف به آمریکای لاتین عنوان کرد: «وزارت امور خارجه به لحاظ راهبردی معتقد به نگاه متوازن به همه کشورها و مناطق جغرافیایی در سیاست خارجی است و در کنار تقویت روابط با همسایگان و کشورهای اسلامی که همواره از اولویت‌های سیاست خارجی کشورمان بوده، توسعه همه‌جانبه مناسبات با کشورهای آمریکای لاتین و آفریقایی نیز همیشه در دستورکار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار داشته است.» همزمانی سفر ظریف با نودمین سالگرد تولد فیدل در این راستا، وزیر امور خارجه کشورمان در اولین سفر خود به منطقه آمریکای لاتین، در درجه نخست، حامل پیام مودت و برادری برای دولت‌های منطقه است. بالاخص، پیام‌های صمیمانه‌ای برای مقامات عالیه و ملت کوبا، به عنوان اولین مقصد این سفر، دارد. این سفر با نودمین سالگرد تولد رهبر تاریخی انقلاب کوبا، فیدل کاسترو که کوبایی‌ها با شور خاصی آن را گرامی می‌دارند، نیز همزمان شده است. فیدل کاسترو متولد 13 آگوست 1926 است. جمهوری اسلامی ایران و کوبا از سال‌ها قبل، مکانیسم رایزنی‌های ادواری بین مسئولان دستگاه دیپلماسی دو طرف در سطوح مختلف را در دستور کار قرار داشته و تاکنون دنبال کرده‌اند. دو کشور در تاریخ انقلاب خود، مشترکات زیادی دارند و تقابل با سلطه جهانی و مقاومت در برابر تحریم‌های یکجانبه، از جمله آن است.به ویژه در ماه‌های اخیر، رفع تحریم‌های ظالمانه علیه ایران و نیز چشم انداز لغو تحریم علیه کوبا، همینطور روند بروزرسانی مدل اقتصادی و تحولات ساختاری در کوبا، موضوعات بسیاری برای گفت‌وگو و تبادل تجربه و فرصت‌های فراوانی برای همکاری بین دو طرف ایجاد کرده و در سفر وزیر امور خارجه به کوبا نیز در دستور کار اصلی مذاکرات قرار دارد. در همین راستا روحانی در دیدار اخیر معاون رئیس جمهور کوبا به پیگیری سیاست تحریم‌های اقتصادی از سوی واشنگتن علیه کشورهای مستقل جهان اشاره کرد و با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران ، اعمال تحریم‌ها را ابزاری غلط و بی‌نتیجه می‌داند، گفت: در نظام تجاری و اقتصادی جهان باید در چارچوب مقررات بین‌المللی، آزادی تجارت و روابط اقتصادی بین کشورها وجود داشته باشد. همکاری‌های اقتصادی نیز بخش مهمی از دستور کار سفر ظریف به آمریکای لاتین و کوباست که با همراهی بیش از ۶۰ نفر از مسئولان دستگاه‌های اقتصادی، کارآفرینان و فعالان بخش خصوصی کشورمان دنبال می‌شود و شاهد برگزاری اولین نشست تجاری بین فعالان اقتصادی ایران و کوبا در هاوانا خواهیم بود. همکاری در تبادلات فناوری هم دستورکار پراهمیت دیگری در روند همکاری‌های دو طرف است و در این راستا، نمایندگانی از مراکز و موسسات تحقیقاتی و شرکت‌های دانش بنیان، هیأت کشورمان را همراهی می‌کنند. انتقال فناوری دارو و بیوتکنولوژی از کوبا به ایران، حدود 2 دهه سابقه داشته و کماکان در جریان است. متقابلا جمهوری اسلامی ایران هم به دستاوردهای بسیار چشمگیری در زمینه‌های فناورانه نائل شده و آماده تجاری سازی و ارائه دستاوردهای خود به کشورهای دوست و برادر است. زمینه‌های تبادل در حوزه فناوری و نوآوری بین دو طرف، در فرصت سفر هیأت وزیر خارجه و همینطور هیأت‌های آتی که برای آینده نزدیک برنامه ریزی شده، فراهم می‌شود. نیم نگاهی به مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران و کوبا روابط رسمی سیاسی ایران و کوبا به پیش از انقلاب اسلامی ایران بازمی‌گردد که البته در مقطعی در پایان حکومت پهلوی، به حالت تعلیق درآمد، ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و حمایت کوبا از آرمان‌های انقلاب، روابط سیاسی دو کشور مجددا در 1358 برقرار و ایران در 1361 سفارتش را در هاوانا افتتاح کرد. به گزارش فارس، جمهوری اسلامی ایران بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی روابط با کوبا را آغاز کرد و از آن زمان تاکنون، مواضع مشترک دو کشور در عرصه‌های مختلف، به ویژه سیاسی و حمایت‌های مستمر از یکدیگر، موجب نزدیکی هر چه بیشتر دو کشور و دو ملت به یکدیگر شده است. طی بیش از سه دهه گذشته، سه بار روسای جمهور وقت کشورمان به کوبا سفر کردند و در برابر، خاطره خوبی از سفر تاریخی فیدل کاسترو به تهران در اذهان عمومی و محافل سیاسی کشورمان وجود دارد. رئیس جمهور وقت ایران در سال 1379 برای شرکت در چهاردهمین نشست سران عدم تعهد به هاوانا سفر و فیدل کاسترو نیز اردیبهشت 1380 به تهران آمد. محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور سابق نیز دو بار به کوبا سفر کرد، بار اول در سال 1386 برای شرکت در نشست سران عدم تعهد در هاوانا و چهار سال بعد در سال 1390 در چارچوب سفری دوجانبه به این کشور رفت. در این سال‌ها هیأت‌هایی در سطوح مختلف پارلمانی، سیاسی، اقتصادی، هنری و فرهنگی بین دو کشور مبادله شده که به تحکیم روابط و همکاری‌ها بر پایه احترام و منافع متقابل منجر شده است. رایزنی‌ها بین وزرای خارجه دو کشور در مجامع مختلف از جمله سازمان ملل برقرار بوده است. دیدار معاونان وزرای خارجه هر شش ماه یکبار در دستور کار قرار دارد و در این راستا «روهلیو سی یرا» معاون وزیر خارجه کوبا اردیبهشت سال 1392 به تهران سفر کرد و مجید تخت‌روانچی معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه کشورمان نیز دی ماه 1392 به هاوانا رفت. لازم به ذکر است این همکاری‌ها، تنها به روابط دوجانبه محدود نیست و اشتراک نظر و حمایت بسیار خوبی در محافل بین‌المللی و بین دولتی، بین نمایندگان ایران و کوبا در جریان بوده و هست. مناسبات اقتصادی و تجاری ایران و کوبا مناسبات اقتصادی دو کشور نیز در سایه روابط سیاسی، از روند خوبی برخوردار بوده است. در سال 1391 حجم تجارت بین دو کشور به بیش از 450 هزار دلار بالغ شد که 191 هزار دلار آن مربوط به واردات ایران از کوبا و 260 هزار دلار هم مربوط به صادرات به کوبا بوده است. طی سال‌های 1370 و 1380 کوبا از تأمین‌­کنندگان شکر کشورمان بود. داروسازی و بیوتکنولوژی از مهمترین زمینه‌های همکاری دو کشور است. در این راستا، از سال 1374 همکاری انستیتو پاستور ایران با طرف کوبایی، برای انتقال فناوری ساخت واکسن به ایران از جمله هپاتیت ب و آموزش‌های متخصصان داخلی را آغاز کرد و کماکان این همکاری در جریان است. براساس قرارداد دیگری که در سال 1376 به امضا رسید کوبا دانش فنی ساخت 3 داروی دیگر را در اختیار ایران قرار داد. در سال 1385 بانک توسعه صادرات ایران، یک خط اعتباری 200 میلیون یورویی به کوبا اختصاص داد که تا 500 میلیون یورو قابل افزایش بود. همین امر، زمینه خوبی برای همکاری‌های اقتصادی و صنعتی بین دو کشور فراهم کرد. از جمله قراردادهای مهم صنعتی بین دو کشور، می‌توان به قرارداد ساخت 550 واگن مسافری برای کوبا، بازسازی کارخانه یخچال سازی در کوبا و کمک توسعه‌ای کشورمان برای تامین آب شرب و بازسازی شبکه آبرسانی در چند شهر کوبا اشاره کرد که این پروژه آخر، سال جاری با ارسال آخرین محموله قطعات پمپ آب و تجهیزات دیگر مورد نیاز به کوبا، به انجام رسید. احداث کارخانه آرد هاوانا توسط پیمانکاران ایرانی نیز از مهمترین پروژه‌های همکاری بین دو کشور است که خردادماه گذشته رسما به طرف کوبایی تحویل شد. جمهوری اسلامی ایران از سال 1378 تاکنون از شرکت کنندگان ثابت نمایشگاه تجاری بین‌المللی هاوانا بوده است. از دیگر توافقات دو طرف می‌توان به یادداشت تفاهم همکاری‌های رسانه‌ای، توافقنامه همکاری بیمه‌ای، موافقتنامه تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری متقابل، یادداشت تفاهم همکاری در تاسیسات آبی، یادداشت تفاهم همکاری‌های بهداشتی و همچنین یادداشت تفاهم کمک توسعه‌ای اشاره کرد. با این حال، مناسبات اقتصادی در سال‌­های اخیر، متاثر از عواملی همچون تحریم‌­های اقتصادی علیه هر دو کشور کاهش نسبی داشت و با سطح عالی روابط سیاسی دو کشور، همخوانی ندارد. لذا مقامات عالیه دو طرف آمادگی دارند تا با شناسایی ظرفیت‌های همکاری اقتصادی، سطح روابط تجاری را هم ارتقاء دهند. امضای بیش از 40 سند همکاری بین تهران و هاوانا/ برگزاری 15 نشست کمیسیون مشترک اقتصادی به گزارش فارس، بیش از 40 سند همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و کوبا در زمینه‌های مختلف به امضا رسیده که عمده آنها در بخش‌های اقتصادی بوده است. به ویژه اینکه جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهایی است که با کوبا کمیسیون مشترک اقتصادی دارد و بسیاری از اسناد همکاری در این چارچوب امضا شده و تسهیل کننده روابط تجاری و اقتصادی دو طرف است. گفتنی است تاکنون 15 نشست کمیسیون مشترک اقتصادی بین ایران و کوبا برگزار شده و طرفین درصدد تمهید برگزاری شانزدهمین کمیسیون مشترک در آینده نزدیک هستند که قرار است در تهران برگزار شود. وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران و وزارت تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی کوبا ریاست کمیسیون‌های دو طرف را بر عهده دارند. تحولات سال‌ها و ماه‌های اخیر در هر دو کشور، افق‌های روشنی را برای همکاری بیشتر ترسیم کرده و هر دو کشور برای بهره‌گیری از این فرصت‌ها، تدوین اسناد همکاری دیگر از جمله نهایی سازی توافقنامه تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری متقابل و اجتناب از اخذ مالیات مضاعف را در دستور کار دارند. امضای توافقنامه همکاری اتاق‌های بازرگانی ایران و کوبا به گزارش فارس، قرار است در سفر وزیر امور خارجه کشورمان به هاوانا توافقنامه همکاری اتاق‌های بازرگانی ایران و کوبا به امضا برسد که زمینه همکاری فعالان اقتصادی دو طرف را هموارتر می‌کند. کریستف کلمب و کشف کوبا کوبا کشوری مجمع الجزایری در دریای کارائیب به پایتخت هاوانا در سال 1492 میلادی توسط کریستف کلمب کشف و پس از آن به مستعمره اسپانیا تبدیل شد. در پی جنگ آمریکا و اسپانیا در سال 1898 حاکمیت 400 ساله اسپانیا بر این جزیره پایان یافت و بعد از یک دوره انتقالی سه ساله و براساس معاهده پاریس در سال 1902 جزیره کوبا مستقل شد. تا زمان انقلاب کوبا در سال 1959 روابط گسترده‌ای بین این کشور و آمریکا برقرار بود. پس از آن در پی عملیات نظامی آمریکا در این منطقه (عملیات خلیج خوک‌ها) و بحران موشکی کوبا، جان اف کندی رئیس جمهور وقت آمریکا در اوایل سال 1961 دستور تعطیلی سفارت آمریکا در هاوانا را صادر و اقدام به وضع تحریم‌های یکجانبه علیه این کشور کرد که از هفتم فوریه 1962 رسما به اجرا در آمد و بعد از 54 سال این مناسبات از سر گرفته شد. مناسبات هاوانا و واشنگتن در 14 اوت 2015، با سفر جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به هاوانا، در مراسمی رسمی و در حضور مقام‌های عالی‌رتبه آمریکا و کوبا، پس از بیش از 54 سال قطع روابط دیپلماتیک این دو کشور، سفارت آمریکا در کوبا بازگشایی شد و در مارس 2016، باراک اوباما اولین رئیس‌جمهور آمریکا بود که پس از گذشت 88 سال از این کشور دیدار کرد. از 17 دسامبر 2014 که روسای جمهور کوبا و آمریکا در نطقی تاریخی، آغاز روند عادی ‌سازی­­­ روابط را اعلام کردند تاکنون، طرفین توانستند روابط سیاسی خود را با بازگشایی سفارتخانه‌ها، مجددا برقرار کنند. با وجود سفرهای متعدد مقامات عالی دو کشور و همینطور چندین توافقنامه در زمینه‌های مختلف، دولت کوبا اقداماتی از جمله لغو تحریم علیه کوبا و بازگرداندن پایگاه دریایی گوانتانامو که خاک کوبا و در تصرف آمریکا است را برای عادی سازی روابط، ضروری می‌دانند و رسما اعلام می‌کنند که هنوز راه طولانی برای عادی سازی روابط دو طرف وجود دارد. وضعیت اقتصادی پس از فروپاشی بلوک سوسیالیستی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 کوبا با شوک اقتصادی شدیدی روبرو شد و سال‌های سخت اقتصادی را سپری کرد، ولی به تدریج با توسعه نسبی صنعت گردشگری و خدمات پزشکی و محصولات دارویی و بیوتکنولوژیک وضعیت اقتصادی خود را بهبود بخشید. در حال حاضر بیش از نیمی از درآمد کوبا از طریق خدمات بهداشتی و گردشگری حاصل می‌شود و ارز ارسالی کوبایی‌های مقیم خارج و درآمد حاصل از توریسم نیز از دیگر منابع مهم درآمد ارزی این کشور هستند. علاوه بر این، آموزش رایگان تا سطح تحصیلات عالی و از جمله آموزش‌های عالی در کوبا یک حق همگانی است و 99٫8 درصد مردم کوبا باسواد هستند. ساختار سیاسی کوبا مجلس ملی قدرت خلق کوبا از 612 نماینده از 169 حوزه انتخاباتی تشکیل می‌شود که با رای مستقیم مردم و برای دوره‌ای 5 ساله تعیین می‌شوند که 49 درصد آنها را زنان تشکیل می‌دهند و 99 درصد نمایندگان هم دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. پس از انقلاب کوبا ریاست جمهوری، ریاست شورای وزیران، ریاست شورای دولت و دبیرکلی حزب کمونیست بر عهده فیدل کاسترو بوده و از فوریه 2008 رائول کاسترو برادر فیدل ریاست جمهوری و ریاست شورای دولت را عهده‌دار شده و در انتخابات فوریه 2013 برای یک دوره 5 ساله به این سمت انتخاب شد. رئیس جمهور ریاست قوای مسلح را نیز برعهده دارد. دادگاه عالی خلق عالی‌ترین نهاد قضایی کوبا و دادستان کل عالی‌ترین مقام قوه قضائیه است که توسط رئیس جمهور تعیین می‌شود. حزب کمونیست هم تنها حزب مجاز به فعالیت در کوباست که از 3 اکتبر 1965 به دستور فیدل کاسترو تاسیس شد و در حال حاضر حدود 800 هزار نفر عضو دارد.