دومینوی «کودتا‌های مردم‌پسند» آفریقا علیه فرانسه

آفریقا مهد کودتاهاست. از ۱۹۵۰ تا همین دیروز حدود ۲۲۰ کودتای موفق یا ناموفق در ۴۵ کشور آفریقایی اتفاق افتاده که نزدیک به ۴۴ درصد کل کودتا‌های دنیا است. آخرین کودتا روز چهارشنبه در گابن انجام شد، یک کشور نفت‌خیز «فرانکوفون (فرانسه زبان)» با ۳۵۰/۲ میلیون جمعیت و مساحت ۲۶۸ هزار کیلومتر مربع که خانواده «علی بونگو» رئیس‌جمهور، ۵۶ سال حکومت را بین خودشان دست به دست کرده‌اند. در حالی که به نظر می‌رسد، با کودتای ۲۶ جولای در نیجر و کودتای ۳۰ آگوست در گابن، آفریقا به خصوص آفریقای فرانسه‌زبان روی موج کودتا‌ها قرار گرفته، ویژگی مشترک کودتا‌های اخیر، حمایت مردمی از آنهاست. ساعاتی بعد از کودتا تصاویری از جمعیتی منتشر شد که هنگام عبور سربازان در لیبرویل، پایتخت گابن، از آن‌ها استقبال می‌کردند.

سحرگاه چهارشنبه گروهی از افسران ارشد نظامی گابن در تلویزیون ملی اعلام کردند که قدرت را به دست گرفته‌اند و نتایج انتخابات باطل اعلام شد. این کودتا درست چند دقیقه پس از آن اتفاق افتاد که علی بونگو اوندیمبا، برای سومین دوره به عنوان رئیس‌جمهور در انتخابات پیروز شد. اگر این کودتا هم موفق شود، تبدیل به هشتمین کودتا از سال ۲۰۲۰ در غرب و مرکز آفریقا خواهد شد، جایی که اکثر کشور‌های فرانسه زبان تحت استعمار قبلی فرانسه در آن قرار گرفته‌اند. آخرین کودتا قبل از گابن، همین چند هفته پیش در نیجر اتفاق افتاد و تهدید فرانسه به دخالت نظامی در آن، توجه جهانی را به خود جلب کرد. آفریقا و به خصوص غرب آن، طی یک دهه گذشته، به خصوص بین ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰، گام‌های بلندی برداشته بود تا شهرت خود را به عنوان «کمربند کودتا» از بین ببرد ولی حالا روی موجی جدید از کودتا‌هایی قرار گرفته که به شکلی خاص منافع دولت فرانسه را هدف قرار داده‌اند.

کودتا در گابن

گروهی از افسران ارشد ارتش گابن در اولین ساعات روز چهارشنبه با حضور در تلویزیون ملی، نتیجه انتخابات را که ساعتی قبل از آن اعلام شده بود، ملغی اعلام و علی بونگو را از ریاست جمهوری خلع و نهاد‌های حکومتی از جمله دولت، سنا، پارلمان، دادگاه قانون اساسی و مرکز انتخابات را منحل کردند. افسران کودتاچی در بیانیه‌ای که از تلویزیون خوانده شد، گفته‌اند: «به نام مردم گابن... ما تصمیم گرفته‌ایم با پایان‌دادن به رژیم فعلی از صلح دفاع کنیم.» علی بونگو پسر عمر بونگو است که از سال ۱۹۶۷ تا زمان مرگش در سال ۲۰۰۹ رئیس‌جمهور گابن بود و بعد از مرگ پدرتا دیروز رئیس‌جمهور بود. قبل از کودتای دیروز، نتایج رسمی انتخابات نشان می‌داد علی بونگو بعد از انتخابات روز شنبه با کسب ۲۷/۶۴ درصد آرا برای سومین دوره به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شده ولی استفانی بوندا که ۷/۳۰ درصد آرا را به دست آورده، نتیجه انتخابات را تقلب‌آمیز اعلام کرد. نظامیان بعد از کودتا اعلام کردند که بونگو اوندیمبا، رئیس‌جمهور این کشور در حصر خانگی است و یکی از پسرانش هم به اتهام «خیانت» بازداشت شده است. علی بونگو که در کنگوی برازاویل متولد و تحصیلکرده فرانسه است، به سختی به زبان بومی صحبت می‌کند، به عنوان عامل پاریس در گابن شناخته می‌شود. روابط بین دو کشور پس از استقلال گابن در سال ۱۹۶۰ دائماً مستحکم بوده و با مناسبات فسادآمیز و دخالت سیاسی دو مشخصه این روابط است. پولیتیکو دیروز نوشت: «گابن به عنوان سنگ بنای سیستم فرانسه- آفریقا «Françafrique» تلقی می‌شد که شامل حمایت سیاسی و نظامی فرانسه از رهبران آفریقایی در ازای امتیازات تجاری و به ویژه دسترسی به منابع طبیعی بود.» روابط گابن با فرانسه با به قدرت رسیدن علی بونگو در سال ۲۰۰۹، به دلیل تحقیق و تفحص بر سر فساد خانواده بونگو کمی سرد شد، ولی روابط اقتصادی دو طرف همچنان قوی است. بر اساس آمار وزارت امور خارجه فرانسه، فرانسه صادرکننده شماره ۱ به گابن بوده و سهم بازار آن ۵/۲۵ درصد است. گابن با ۲۰۰ هزار بشکه تولید نفت در روز، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت آفریقا است، ضمن اینکه اورانیوم و منگنز هم صادر می‌کند. بعد از کودتای دیروز، شرکت معدنی فرانسوی ارامت که استخراج‌کننده منگنز در شرق این کشور است، فعالیت خود را متوقف کرد. بونگو که در خارج گابن ازدواج کرده، سال‌هاست در معرض چالش بحث‌برانگیز خارجی بودن قرار دارد و قبل از کودتای روز چهارشنبه، با مخالفت‌های جدی هم روبه‌رو شده است. سال ۲۰۱۶، وقتی بار دوم در انتخابات پیروز و رئیس‌جمهور شد، معترضان به خیابان آمدند و ساختمان پارلمان این کشور را به آتش کشیدند.

بونگو: هرگز نخواهم گذشت

کودتای گابن حدود یک ماه پس از کودتای نیجر رخ داده و جدید‌ترین کودتا از دومینوی کودتا‌هایی است که دولت‌های متمایل به فرانسه در آفریقا به زیر کشیده می‌شوند. فرانسه ۴۰۰ پرسنل نظامی در گابن دارد که عملیات‌های آموزشی نظامی منطقه‌ای را رهبری می‌کنند. در حالی که چند روز است حضور سفیر فرانسه در نیجر به چالش کشیده شده و فرانسه هم اعلام کرده که او از نیجر خارج نخواهد شد، دیروز ارتش فرانسه هم اعلام کرد که به عملیات عادی خود در گابن نیز ادامه خواهد داد. بونگو اواخر ژوئن، درست در زمانی که احساسات ضد فرانسه در بیشتر مستعمرات سابقش در آفریقا رو به گسترش بود، با امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در پاریس ملاقات کرد و عکس‌هایی از دست دادن آن‌ها را به اشتراک گذاشت. او دقیقاً ۱۲ روز قبل، یعنی ۱۷ آگوست، در سخنرانی سالانه خود به مناسبت روز استقلال گابن گفت: «در حالی که قاره ما در هفته‌های اخیر با بحران‌های خشونت‌آمیز لرزیده، مطمئن باشید که من هرگز اجازه نخواهم داد که شما و کشورمان، گابن، گروگان تلاش‌های بی‌ثبات‌کننده باشید. هرگز!» حالا اما، گابن تبدیل به هشتمین دولت آفریقایی شده که از سال ۲۰۲۰ تا الان دچار کودتا می‌شود. پس از یک دوره آرامش نسبی بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰، چندین کودتای آفریقایی از جمله در سودان، چاد، بورکینافاسو و مالی اتفاق افتاده که قبل از گابن، تازه‌ترین کودتا در نیجر روی داد. آنا فلک در پژوهشی که statista. com آن را منتشر کرده، نوشته است: «بین ژانویه ۱۹۵۰ و جولای ۲۰۲۳، حدود ۲۲۰ کودتای موفق و تلاش برای کودتا در آفریقا رخ داده است که تقریباً نیمی (۴۴ درصد) از همه کودتا‌های سراسر جهان است. سودان با احتساب تلاش‌های ناموفق (برای کودتا) در صدر فهرست کشور‌های آفریقایی است که از سال ۱۹۵۰ تاکنون بیشترین کودتا را به خود دیده‌اند و در مجموع ۱۷ کودتا انجام شده است. پس از سودان، بروندی (۱۱)، غنا و سیرالئون (۱۰) کشور‌هایی هستند که بیشترین تلاش را برای کودتا از اواسط قرن بیستم داشته‌اند.»

کودتای مردمی؟!

ویژگی مشترک کودتا‌های اخیر که منافع فرانسه را نشانه رفته‌اند حمایت مردمی از آنهاست، چیزی که نشان می‌دهد به رغم منفور بودن پدیده کودتا، افکار عمومی آن را به عنوان یک راه‌حل مقطعی برای خروج از وضع فسادآمیز دولت‌های متمایل به فرانسه می‌پذیرند. نیجر پس از کودتا، شاهد تجمعات مردمی متعدد بود. دیروز نیز در گابن، تصاویری از جمعیتی منتشر شد که هنگام عبور سربازان در لیبرویل، پایتخت گابن، آن‌ها را تشویق می‌کردند. یک نظرسنجی که آن را Premise Data، انجام داده، نشان می‌دهد که اکثر مردم در غرب آفریقا کودتای اخیر در نیجر را تأیید می‌کنند. نزدیک ۸۰ درصد مردم در مالی، حدود ۶۵ درصد در غنا، نزدیک ۶۰ درصد در نیجریه و بیش ار ۵۰ درصد پاسخ‌دهندگان در ساحل عاج گفته‌اند که کودتا در نیجر را تأیید می‌کنند. امتیوا چاچا، کارشناس مسائل آفریقا گفته است: «در حالی که افزایش کودتا‌ها (در آفریقا) نگران‌کننده است، ما باید حتی بیشتر نگران افزایش «کودتا‌های مردمی» یا کودتا‌هایی باشیم که به نظر می‌رسد از حمایت گسترده مردم آسیب دیده برخوردارند.» او می‌گوید سیاست ضد کودتای اتحادیه اروپا، برگزاری انتخابات پس از کودتا را به عنوان شاخصی برای احیای نظم قانون اساسی شناسایی کرده است ولی به گفته او این سیاست از پرداختن به عواملی خودداری کرده‌اند که به‌طور غیرمستقیم به این گونه کودتا‌ها کمک کرده‌اند، آن‌ها را از حمایت مردمی برخوردار کرده‌اند و احتمال کودتا‌های بعدی و سایر تهدیدات دموکراسی را افزایش می‌دهند.

منبع: روزنامه جوان