چه افرادی باید آزمایش سنجش تراکم استخوان دهند؟

خبرگزاری ایسنا: دیابت بیماری متابولیک و شایعی است که بین نوع یک آن و پوکی استخوان ارتباط واضحی یافت شده است. سطح بالای قند خون در دراز مدت به اندام‌های متفاوتی از بدن آسیب زده و منجر به ناتوانی‌های متعدد در آن می‌شود. با توجه به افزایش شیوع دیابت در جوامع مختلف هم اکنون مدیریت این بیماری و عوارض ناشی از آن در اولویت است، یکی از این عوارض پوکی استخوان است.

پوکی استخوان یا استئوپروز در واقع بیماری است که در آن توده استخوان کم و بافت آن ضعیف و بسیار شکننده می‌شود. این بیماری شایع‌ترین بیماری متابولیک استخوان است. پوکی استخوان در زنان یائسه شیوع بالایی داشته و ۳۰ درصد آنان دچار شکستگی‌های ناشی از این مشکل می‌شوند.

پوکی استخوان یک بیماری بدون درد است تا زمانی که شکستگی رخ دهد. این بیماری معمولا پس از شکستگی استخوان به ویژه در نواحی گردن، استخوان ران و مهره‌های کمری تشخیص داده می‌شود؛ بنابراین فقدان درد به معنی عدم پوکی استخوان نیست! پوکی استخوان شدید حتی بدون درد و با شکستگی ممکن است وجود داشته باشد. شکستگی در چنین شرایطی می‌تواند حتی خود به خود و یا با موارد ضربه‌ای خفیف مانند زمین خوردن ساده اتفاق افتد. علاوه بر کهولت سن و یائسگی، عوامل دیگری نیز می‌توانند به عنوان عامل خطر برای ایجاد پوکی استخوان عمل کنند که برخی بیماری‌های زمینه‌ای و دارو‌ها از آن جمله اند.

از جمله بیماری‌هایی که باعث پوکی استخوان ثانویه می‌شوند، می‌توان از دیابت نوع ۱ و ۲، پرکاری تیروئید، پرکاری پاراتیروئید، بارداری استعمال دخانیات و مشروبات الکلی، سوء تغذیه، بیماری مزمن کبدی و کلیوی، کمبود ویتامین دی، ایدز، روماتیسم مفصلی و ... نام برد.

اکثر تحقیقات نشان می‌دهد سلامتی استخوان در صورت بروز دیابت در معرض خطر قرار می‌گیرد. پاسخ کلیدی این ارتباط، اثر متقابل بین استخوان و انسولین است. در مبتلایان به دیابت نوع یک احتمال پوکی استخوان بیشتراست. به نظر می‌آید این کاهش تراکم استخوان به علت کمبود سطح انسولین این بیماران است. انسولین موجب افزایش تراکم استخوان می‌شود. انسولین می‌تواند با تاثیر بر سلول‌های استخوانی میزان جذب آمینو اسید‌ها و ساخت کلاژن را افزایش دهد.

تحقیقات نشان می‌دهد که دیابت نوع ۲ مستقیما روی سوخت و ساز استخوان و تراکم آن موثر است، از طرفی به علت کمبود فعالیت‌های بدنی و ورزشی دچار این کاهش تراکم استخوانی و پوکی می‌شوند. البته بعضی از دارو‌های کاهنده قند خون نیز منجر به پوکی استخوان می‌شوند و از سوی دیگر بروز عوارض دیابت با افزایش احتمال افتادن نیز منجر به افزایش خطر بروز شکستگی استخوان می‌شود.

به علت کاهش تراکم استخوانی بیماران دیابتی، احتمال شکستگی‌های استخوانی در این بیماران بیشتر است و در عین حال در صورت شکستگی، ترمیم بافت استخوانی اغلب با تاخیر زیاد انجام می‌شود. در شکستگی‌های استخوانی هزینه‌های بسیاری برای نگهداری و از کار افتادگی ناشی از آن به ساختار بهداشتی تامین می‌شود. همچنین میزان مرگ و میر ناشی از شکستگی تا ۲۰ درصد نیز گزارش شده است

عوامل خطر شکستگی ناشی از پوکی استخوان

کشور محل زندگی، نژاد، سن ۴۰ تا ۹۰ سالگی، جنس، وزن، سابقه خانوادگی، سابقه شکستگی‌های قبلی، استعمال دخانیات، روماتیسم مفصلی، مصرف دارو‌های گلوکوکورتیکوئید، مصرف الکل و استئوپروز ثانویه به دنبال دیابت نوع یک، سوء تغذیه بیماری مزمن کبد، هیپرپاراتیرویید و ... از مهمترین عوامل خطر افزایش دهنده احتمال شکستگی ناشی از پوکی استخوان هستند.

عوامل خطر شکستگی در دیابت

عدم کنترل مناسب قند خون، کاهش بینایی و شنوایی، ضعف حفظ تعادل، با توجه به زخم پا‌ها و آسیب‌های عصبی و سکته‌های گذشته، کاهش قند خون و کم تحرکی، مصرف برخی از دارو‌ها (دارو‌های آرامبخش، دارو‌های کنترل فشار خون) عوامل محیطی و فراموشی از مهمترین عوامل خطر افزایش دهنده احتمال شکستگی در دیابت هستند.

چه افرادی باید آزمایش سنجش تراکم استخوان دهند؟

در بیماران دیابت نوع ۲ نیز مانند سایر افراد از جمله تمامی زنان بیشتر از ۶۵ سال، زنان بعد از یائسگی با دارا بودن ریسک فاکتور‌های پوکی استخوان از جمله وزن کم، استفاده طولانی مدت از گلوکوکورتیکوئید، استفاده از سیگار و مشروبات الکلی، یائسگی زودرس و سابقه فامیلی شکستگی‌های به دنبال پوکی استخوان، استئوپروز ثانویه به دنبال دیابت نوع یک، سوء تغذیه، بیماری مزمن کبد، پرکاری پاراتیروئید و... توصیه به انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان می‌شود.

نکات مهم در حفظ سلامت استخوان

در حال حاضر پایه و اساس پیشگیری از پوکی استخوان بیماران دیابت شامل همان توصیه‌هایی است که برای درمان خود دیابت بکار می‌رود یعنی تغییر سبک زندگی از جمله: تغذیه سالم، فعالیت مناسب فیزیکی است.

رژیم غذایی سالم با کلسیم و ویتامین دی زیاد

کلسیم در مواد غذایی زیادی به خصوص محصولات لبنی یافت می‌شود. مصرف حدود ۱۰۰۰ میلی گرم در روز برای اکثریت افراد توصیه می‌شود. ویتامین دی نیز هنگامی که پوست در معرض نور خورشید قرار گیرد تولید می‌شود، اگر چه بسیاری از مردم قادر به تولید ویتامین دی به طور طبیعی با واسطه نور خورشید هستند، ولی در موارد زیادی به دلیل اینکه کمتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند، دچار کمبود ویتامین دی می‌شوند. به همین دل برای آن‌ها ویتامین دی به صورت مکمل مخصوصا که در افراد چاق که در خطر ابتلا به کمبود ویتامین دی هستند، لازم است. به علاوه رژیم غذایی بهتر است غنی از چربی‌های غیراشباع و اسید‌های چرب امگا ۳ باشد. مصرف آجیل خصوصی بادام، فندق، پسته و تخمه به میزان متعادل مفید است. البته مصرف نمک را بایستی محدود کرد.

تمرینات منظم جهت تقویت استخوان

به طور منظم تمرینات تحمل وزن و تقویت عضلات از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند و با بهبود تعادل و انعطاف‌پذیری بهتر، ریسک افتادن و شکستگی استخوان کاهش می‌یابد. به همین دلیل ورزش برای افرادی که دیابت دارند بسیار مهم و لازم است، از طرفی دیگر ورزش به کاهش سطح قند خون نیز کمک می‌کند. پیاده روی حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته، علاوه بر بهبود کنترل قند خون، با توجه به کاهش وزن و کاهش اثر سوء بر روی استخوان‌ها، موثر بر بهبود تراکم استخوان می‌شود.

زندگی سالم

ترک سیگار و الکل همراه با و حفظ وزن در محدوده نرمال و نه تنها به درمان بیماری دیابت و سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند.

درمان دارویی

از آنجا که پوکی استخوان یکی از عوارض مهم در دوران یائسگی است، درمان‌های دارویی خوراکی و تزریقی تعیین شده برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان در زنان یائسه و مردان مسن وجود دارند، که در صورت ضرورت توسط پزشک برای بیمار تجویز می‌شود. از این گروه دارو‌ها در حال حاضر برای بیماران دیابتی نیز توصیه می‌شود. کلسیم و ویتامین دی، برای سلامتی استخوان و جلوگیری از پوکی استخوان بسیار مهم بوده و مصرف مقدار کافی کلسیم را از طریق رژیم غذایی می‌توان تامین کرد، در غیراین صورت از طریق مکمل بایستی تجویز شود. مکمل‌های ویتامین دی برای افراد بالای ۶۰ سال برای حفاظت از شکستگی نیاز است.

به حداقل رساندن خطر افتادن

برای این منظور هر گونه عامل برهم خوردن تعادل فرد باید پیشگیری شود. از جمله اصلاح کاهش دید توسط متخصص چشم پزشکی، خودداری از کاهش بیش از حد فشار خون، چرا که می‌تواند سبب سرگیجه و عدم تعادل شود. همچنین اختلال حسی در پا‌ها به موقع درمان شود.

توصیه‌های مهم برای جلوگیری از افتادن

پوشیدن کفش مناسب پیشگیری از نوروپاتی و زخم‌های پای دیابتی، نصب دستگیره و نرده در حما، م. راه پله و پاکسازی مسیر رفت و آمد سالمندان دیابتی از مخاطرات ایجادکننده خطر سقوط (مانند فرش‌هایی که در اثر رفت و آمد ثابت نشده اند)، نصب چراغ‌های پورنو در محل زندگی و رفت و آمد‌ها این افراد، استفاده از محافظ لگن جهت جلوگیری از آسیب هنگام افتادن از نکاتی هستند که می‌توانند از افتادن جلوگیری کنند.

بنا بر اعلام انجمن دیابت ایران، با توجه به افزایش شیوع دیابت در جوامع بشری و همراهی عارضه پوکی استخوان در این بیماران توصیه می‌شود علاوه بر کنترل مناسب قندخون، تغییر سبک زندگی، تغذیه سالم، فعالیت مناسب فیزیکی، ترک سیگار و الکل، این بیماران بایستی جهت پیشگیری از پوکی استخوان با پزشک متخصص مشاوره کنند.