شناخت تحولات جمعیتی ایران

خبرگزاری مهر: رئیس مؤسسه مطالعات جمعیتی با بیان اینکه کشور به ساختار سنی جوانی رسیده است، گفت: بیش از آن که نگران سالخوردگی جمعیت در آینده باشیم، باید نگران جمعیت جوان امروز باشیم.

محمدجلال عباسی شوازی، رئیس موسسه مطالعات جمعیتی ایران افزود: شناخت تحولات جمعیتی به ویژه تحولات ساختار سنی جمعیت برای ترسیم درست آینده کشور ضروری است.

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: در طول سه دهه اخیر یعنی از ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵ ، نسبت جمعیت زیر ۱۵ سال کشور از ۴۵.۵ درصد به ۲۴ درصد کاهش یافته است. در مقابل سهم جمعیت در سنین فعالیت (۱۵ تا ۶۴ سال) در طی این مدت از ۵۱.۵ درصد به حدود ۷۰ درصد افزایش یافته، که به معنی پتانسیل ارزشمند نیروی انسانی و آماده کار در کشور است. سهم جمعیت سالمند ۶۵ ساله و بالاتر نیز از ۳.۱ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۶.۱ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است. ضمن آنکه در یک دهه اخیر میانگین سنی جمعیت کشور از ۲۴.۷ سال به ۳۱.۱ سال افزایش یافته است ولی این به معنی سالخورده شدن جمعیت نیست.

وی با اشاره به این که تمامی کشورهایی که در دو، سه دهه اخیر تحولات جمعیتی را تجربه کرده‌اند، به بحث ساختار سنی توجه داشته‌اند، تأکید کرد: در دهه‌های اخیر رشد جمعیت جوان و میانسال در کشور ما زیاد شده و به تبع آن در دهه‌های آینده با رشد جمعیت سالمند مواجه‌ایم. بیش از آن که نگران سالخوردگی جمعیت کشور در دهه‌های آینده باشیم باید نگران جمعیت جوان امروز باشیم. ساختار جمعیت جوان کشور ایجاب می‌کند اولویت‌هایی مانند ازدواج، اشتغال، افزایش امید به آینده و افزایش سطح رفاه آنان مورد توجه برنامه‌ریزان اجتماعی و سیاستمداران قرار گیرد.

عباسی ادامه داد: افزایش سالمندی به طور طبیعی نیازمندی‌های جدیدی را به همراه دارد. دولت از هم اکنون باید بسترهای فیزیکی، قانونی و معماری لازم را برای پاسخگویی به نیازهای جمعیتی دهه‌های آینده فراهم کند. تدوین مقررات و قوانین، ایجاد رشته های سالمند شناسی و ارائه خدمات رفاهی به سالمندان، اصلاح و بهبود ساختار، مقررات و برنامه های صندوق های بازنشستگی، و انجام پژوهشهای مرتبط با سالمندی از جمله این برنامه هاست. وی یاد آور شد در این راستا موسسه مطالعات جمعیتی، تاسیس گروه پژوهشی سالخوردگی جمعیت را با تایید هیات امناء منطقه دو وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به تصویب رسانده و در آِینده نزدیک تحقیقات حوزه سالمندی در موسسه به صورت تخصصی ادامه خواهد یافت. اما سؤال اساسی این است، آیا تصوری که ما از سالخوردگی داریم، تصور درست و کارشناسانه‌ای است؟ آیا آمارهایی که ارائه می‌دهیم مبتنی بر دیدگاه‌های کارشناسی و علمی است؟، و آیا اولویت امروز ما بحث سالخوردگی است؟

رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران تصریح کرد: سالخوردگی مفهومی دارد که در تقسیم‌بندی کشورها و منتسب‌کردن کشوری به سالخوردگی ممکن است ما را به اشتباه اندازد. کشورهایی که حداقل ۱۰ درصد جمعیت آنها بالای ۶۵ سال سن دارند، با کشورهائی که ۲۰ درصد جمعیت شان را سالمندان تشکیل می‌دهند، با کشورهایی که بیش از یک سوم جمعیت آنها سالخورده است، شرایط متفاوتی دارند، و باید برای هر یک از این دسته کشورها با توجه به ویژگیهای آنان سیاستهای خاصی اتخاذ نمود.

وی ادامه داد: کشور ما در سال‌های اخیر به ساختار سنی جوانی رسیده است. ساختار سنی که هنوز سال‌ها می‌توانیم میانسالی آن را تجربه کنیم و این به معنای آن است که فرصت‌های زیادی پیش‌روی کشور قرار دارد و زمان زیادی تا رسیدن جمعیت به وضعیت سالخوردگی جمعیت باقیست. عدم شناخت درست تحولات جمعیتی و نگرش تک بعدی به این تحولات موجب ارائه طرح ها و برنامه های جمعیتی به صورت ناقص و شتابزده می شود که در صورت اجرا نه تنها مفید نخواهد بود بلکه گاه به نتایج منفی غیر قابل جبران منتهی می شود.

رئیس مؤسسه مطالعات جمعیتی افزود: بیش از آنکه نگران باشیم که ما ۳۰ سال دیگر جمعیت سالخورده‌ای خواهیم داشت باید به فکر جوانان باشیم؛ باید توجه کنیم که نه سالخوردگی مسأله امروز ماست و نه راه‌حل افزایش جمعیت، تنها راه‌حل مناسب برای مواجهه با سالخوردگی است. وی تشریح نمود که وظیفه دولت تسهیل ازدواج و فرزندآوری جوانان است و مردم و زوجین نیز حق دارند که در این زمینه از دولت و مسئولین مطالبه داشته باشند. با اینحال، باید توجه داشت که به دلیل افزایش امید زندگی، حتی با افزایش باروری و فرزندآوری، تعداد افرادی که سالخورده می شوند در ساختار جمعیتی باقی خواهند ماند و بایستی برای آنان برنامه ریزی شود و خدمات لازم نیز برای رفاه و سلامت آنان ارائه گردد.

عباسی شوازی در مراسم رونمایی از کتاب «سالخوردگی جمعیت» نوشته دونالد رولاند، استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه ملی استرالیا که توسط دکتر یعقوب فروتن ترجمه شده و در موسسه مطالعات جمعیتی چاپ و انتشار یافته است گفت: نکته‌ای که رسانه‌ها، برنامه‌ریزان و سیاستمداران باید به آن توجه داشته باشند، مسائل و مشکلات جوانان امروز مانند مسأله اشتغال، امنیت اقتصادی و اجتماعی آنان است. من نگران آن هستم که پتانسیل موجود در نسل جوان امروز یعنی همان افرادی که سالمندان آینده خواهند بود، از بین رود. نرخ بیکاری جوانان در سال ۱۳۹۴ ، ۲۵.۸ بوده است. جهت گیری دولت در سطح کلان باید کاهش نرخ بیکاری و فراهم سازی فرصت های شغلی برای جوانان باشد.

وی افزود: ما اکنون با جمعیت جوانی روبرو هستیم که می‌تواند آینده روشنی برای کشور رقم بزند. باید توجه داشت که مسائل امروز جوانان، مسائل فردای سالخوردگی جمعیت را می‌تواند افزایش دهد. شناخت درست مسائل جوانان امروز و حل آن‌ها می‌تواند به افزایش کیفیت زندگی سالمندان در آینده منجر شود.

استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه به کارگیری تکنولوژی باعث تغییر در شرایط سالخوردگان شده است، گفت: در گذشته بیشتر افراد به دلیل اشتغال به کشاورزی و استفاده از توان بدنی، با رسیدن به سن سالخوردگی فرسوده می‌شدند در حالی که با استفاده از تکنولوژی، در آینده با جمعیت سالمند و تحصیل‌کرده‌ای مواجه خواهیم بود که می‌تواند با سلامت بیشتر، همچنان خلاق و مولد باشد.

به گفته عباسی باید نگاه واقع‌بینانه و علمی نسبت به موضوع سالخوردگی جمعیت داشت.

وی گفت: سیاسی‌کردن مسأله جمعیت و ارائه نظرات غیرکارشناسی، خیانت به کشور است. اگر کسی دانش لازم را برای اظهارنظر درباره موضوعی نداشته باشد و مسائل را به نادرستی به مردم و مسئولین القاء کند، به کشور لطمات جبران ناپذیری می زند.

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: متأسفانه امروزه با افرادی مواجه هستیم که به تعبیر خودشان دغدغه جمعیت دارند و به مسئولان کشور مشورت می‌دهند، اما خودشان نه تنها کمترین تخصص لازم در مورد جمعیت ندارند بلکه با کمال تعجب منتقد جمعیت‌شناسان صاحب نظر کشور نیز هستند. همه ما مسئولیت داریم در مقابل این افراد، نتایج مطالعات و پژوهش های خود و دیدگاه‌های علمی‌مان را ارائه دهیم.

یعقوب فروتن، مترجم کتاب «سالخوردگی جمعیت» و عضو هیات علمی دانشگاه مازندران نیز در سخنانی گفت: یکی از دغدغه‌های اصلی من برای ترجمه این کتاب، دیدن افراد بدون تخصص و حداقل دانشی است که در که در خصوص مسائل جمعیت‌شناسی مثل صاحب نظران حرف می زنند و متأسفانه این مسائل را با بحث‌های سیاسی گره می‌زنند.

وی افزود: سؤال اساسی من این است که آیا شما که به این اندازه نگران سالخوردگی جمعیت هستید، نگران مقتضیات جمعیت جوان امروز هم هستید؟

فروتن با ذکر تجربیات خود از مواجهه با سالمندان در کشورهای اروپایی و استرالیا و قیاس آن با شکل سالمندی در ایران گفت: امید به زندگی و فعالیت ورزشی و مطالعه در سالمندان اروپایی و استرالیایی بالاست. در حالی که در جامعه ما وقتی از سالخوردگی جمعیت صحبت می شود، همه غمگین می شوند بدون توجه به آنکه سالمندی بخشی از زندگی همه ماست و متاسفانه سستی و ناامیدی پیش از رسیدن به سالمندی در جمعیت جوان ما شیوع زیادی پیدا کرده است که نیاز به بررسی و سیاست گذاری برای حل آن هست.