پشت پرده بحران سرُم در کشور
صادرات سرُم به کشورهای همسایه یکی از دلایل کمبود سرُم‌هاست
توزیع «سرُم» تنها با مجوز رسمی دانشگاه‌های علوم پزشکی داروخانه‌داران و داروسازان بر کمبود سرُم‌ها تأکید می‌کنند. آنها می‌گویند روزانه افراد زیادی به داروخانه‌هایشان مراجعه می‌کنند، سرُم می‌خواهند اما با جواب منفی، محل را ترک می‌کنند. برای تمام آنها هم سوال است مگر سرُم چه داروی خاصی است که کمیاب شده؟ آنها اما از اتفاقاتی که در کارخانه‌های تولید دارو رخ داده، بی‌خبرند. از خط تولیدی که سال گذشته در شرکت داروپخش متوقف شد، از قراردادهای صادرات سرُم به کشورهای دیگر و ایجاد محدودیت توزیع سرُم به داروخانه‌ها.
محمود هادی‌پور، داروساز است و در مرکز شهر، داروخانه‌ای دارد. او ماجرای کمبود سرُم را بحرانی می‌داند که امسال هم ادامه دارد. هادی‌پور می‌گوید: «نظام توزیع دارو، از سال گذشته تغییر کرده، مسئولان حالا بیشترین توزیع را در بیمارستان‌ها دارند و کمتر سرُمی به داروخانه می‌دهند.» سهمیه سرُُم این داروخانه، کم است، درست مثل خیلی از داروخانه‌های دیگر. هر دو سه‌ماه یک‌بار، جعبه ١٢تایی سرُم برایشان آورده می‌شود تا بفروشند. این سهمیه هم درپی نامه‌نگاری‌های زیاد با دانشگاه‌های علوم پزشکی و اعلام دلایل نیاز به سرُم، به آنها داده می‌شود. حالا داروخانه‌ها برای برخورداری از این سهمیه نیاز به مجوز دارند: «در داروخانه‌هایی که سرُم تزریق می‌کنند، مانند مطب‌ها، واقعا با مشکل مواجه شده‌اند، متاسفانه عرضه و تقاضای سرُم، با هم تناسبی ندارد.» مشکل درست همین جاست، تزریق در مطب‌ها. جایی که پزشک سرُم تجویز می‌کند و همان جا هم تزریق انجام می‌شود. اقدامی که با سودآوری برای مطب همراه است. همین هم شد تا محدودیت عرضه سرُم، ایجاد شود: «خوب است که سرُم‌ها را بیشتر در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها توزیع کنند، اما سرُم‌های شست‌وشو تنها مصرف بیمارستانی ندارد، در دندانپزشکی، در چشم‌پزشکی، برای شستشوی زخم، برای شستن لنز و... هم استفاده می‌شود، نمی‌شود برای تهیه این سرُم‌ها، هربار به بیمارستان‌ها رفت.» اینها را هادی‌پور می‌گوید و تأکید می‌کند که سازمان غذا و دارو نباید دنبال مُسکن باشد، باید این مشکل برای همیشه رفع شود: «به نظر می‌رسد بیمارستان‌ها را از سرُم انباشته کرده‌اند تا مشکل‌شان حل شود، داروخانه‌ها برایشان مهم نیست، توجیه آنها ظاهرا علمی است اما منطقی به نظر نمی‌رسد.» خط تولید کارخانجات داروپخش متوقف شد تا کیفیت بالا رود، تا تب‌زا بودن سرُم‌هایی که دو تا سه‌ماه در بازار توزیع شده بود، برطرف شود، اما حالا به گفته هادی‌پور: «نمی‌شود به سرُم‌های جدید هم اطمینان کرد، من ترجیح می‌دهم در بیمارستان‌ها به خودم یا اقوامم سرم زده نشود.»
خط تولید داروپخش همچنان بیمار است
اما ماجرا تنها به این‌جا ختم نمی‌شود، کارخانه‌های تولیدکننده سرُم، با مشکل اقتصادی مواجه‌اند، آنها زیانده هستند، تولید سرُم، سودی برایشان ندارد: «همه چیز گران می‌شود، جزو دارو و فرآورده‌های دارویی. برای بالابردن کیفیت سرُم‌ها باید قیمت آنها هم افزایش پیدا کند، باید قیمت‌گذاری درستی انجام شده و باید بخش خصوصی وارد کار شود. اگر قیمت درست شود و بخش خصوصی هم بیاید، قطعا کیفیت و تولید بالا می‌رود.» این را هادی‌پور می‌گوید و حرف‌های دیگری هم به آن اضافه می‌کند: «سال‌ها سرُم‌های بی‌کیفیت مورد استفاده قرار می‌گرفت، یکی آمد و ماجرای آلودگی آنها را برملا کرد، حالا هم کارخانه‌ها باید جی‌ام‌پی (اصول بهینه تولید) خود را ارتقا بدهند، ظاهرا قبلا به شرکت داروپخش بابت تولید این سرُم‌ها تذکراتی داده شده بود اما آنها بی‌توجهی کردند و درنهایت خط تولیدشان متوقف شد.» این داروساز تأکید می‌کند که هنوز خط تولید سرُم این کارخانه، راه نیفتاده، دلیلش را هم واردنشدن سرُم‌های این کارخانه به بازار اعلام می‌کند: «بعید می‌دانم مشکل این کارخانه در تولید سرُم حل شده باشد.»
تولید سرُم در داروپخش، ٦ ماه متوقف شد اینها اما صحبت‌های مدیرعامل کارخانجات داروپخش نیست، مهدی پیرصالحی که تا همین ٢روز پیش رئیس اداره غذا و دارو سازمان غذا و دارو بود، حالا به‌عنوان مدیرعامل این کارخانه از تولید مجدد سرُم ازسوی این کارخانه خبر می‌دهد و به «شهروند» می‌گوید: «سال گذشته خط تولید سرُم این کارخانه، به مدت ٦ماه متوقف شد، برای ادامه تعمیرات هم از یک‌ماه قبل از تعطیلات نوروز، خط مجددا متوقف شد و از اواسط اردیبهشت‌ماه دوباره به کارش ادامه داد.» او حرف‌های دیگری می‌زند: «سال گذشته بیش از نیاز کشور، سرُم تولید شد اما به دلیل کمبودهایی که از قبل ایجاد شده بود، نیازها کامل نشد.» براساس اعلام پیرصالحی، میزان مصرف سالانه سرُم درکشور، نزدیک ١٤٠میلیون عدد سرُم است که در این میان سهم کارخانه داروپخش، ٢٠ تا ٢٥میلیون سرُم است: «ما ٥ شرکت تولیدکننده سرُم داریم که همه آنها در تولید سرُم سهم یکسانی دارند. حالا قرار است امسال تمام شرکت‌های تولیدکننده سرُم، ظرفیت خودشان را افزایش دهند تا کمبودها برطرف شود.» او کمبود سرُم را تأیید می‌کند اما درباره نبود آنها در داروخانه‌ها این توضیح را می‌دهد: «در هیچ جای دنیا، سرُم در داروخانه توزیع نمی‌شود، به همین خاطر هم تجویزهای سرپایی، توزیع سرُم در داروخانه‌ها را داریم.» این صحبت‌های مدیرعامل کارخانه داروپخش درحالی است که هم‌اکنون سرُم‌های شست‌وشو به‌عنوان ساده‌ترین نوع سرُم‌ها هم در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شوند. پیرصالحی دراین‌باره می‌گوید: «یکی از دلایلی که باعث شده تا سرُم شست‌وشو در داروخانه‌ها کم شود، این است که بیشتر کارخانه‌ها تمرکز و توان خودشان را بر تولید سرُم‌های تزریقی گذاشته‌اند، چراکه سرُم تزریقی را می‌توان برای شست‌وشو هم استفاده کرد اما شست‌وشو را نمی‌شود برای تزریق مصرف کرد.» او آلودگی میکروبی که در ارتباط با سرُم‌های این شرکت مطرح شده و درنهایت منجر به توقف خط تولید شده بود را تأیید نمی‌کند: «سرُم این شرکت، میکروب نداشت بلکه در فرآیند تولید، پوسته میکروب در دارو باقی می‌ماند و منجر به تب‌زا شدن آن می‌شد، سال گذشته این مشکل برطرف و ٦ماه هم سرُم جدید در بازار توزیع شد.»
برای کاهش هزینه، سرُم‌های غیراستریلیزه تولید کردند پیگیری‌های بعدی اما ماجرای دیگری از دلیل توقف خط تولید این کارخانه را روایت کرد. یکی از داروسازان که خود، صاحب داروخانه‌ای در پایتخت است و از جزییات اتفاقاتی که در شرکت داروپخش افتاده بود، مطلع است، بدون این‌که بخواهد نامش را اعلام کند، اطلاعاتی دراختیار «شهروند» قرار داد: « مشکل سرُم از دو‌سال پیش شروع شد، مدیر وقت داروپخش، به صورت خودسرانه، اتوکلاو را از مسیر تولید سرُم‌های این شرکت برداشت، اتوکلاو بخشی است که سرُم‌ها استریل می‌شوند، اگر سرُم استریل نشود، معمولا برای شست‌وشو استفاده می‌شود، اما استریل‌ها برای تزریق مصرف می‌شوند. حذف اتوکلاو، منجر به کاهش شدید هزینه‌ها می‌شود. با این اقدام، سرُم‌هایی که استریل نبود، به‌عنوان استریل وارد بازار شد.» به گفته او، این روند دو تا سه‌ماه ادامه داشت و بعد مشخص شد که این سرُم‌ها به مواد پایروژن آلودگی دارد. این ماده تب‌زاست. این داروساز حرف‌های دیگری هم می‌زند: «این اتفاق زمستان سال ٩٢ رخ داد، اوایل سال ٩٣، وزارت بهداشت وارد ماجرا شد و آنها را مجبور کرد تا اتوکلاو را وارد سیستم تولیدشان کنند، از آن تاریخ به بعد، تولید سرُم داروپخش، به حالت طبیعی برنگشت. بحران سرُم، از خردادماه سال ٩٣ شروع شد، اما هنوز جدی نشده بود، چراکه هنوز در انبار موجودی وجود داشت، زمستان همان سال این مشکل کمی فروکش کرد اما با ورود به سال ٩٤، این زخم بار دیگر سر باز کرد.» او ادامه می‌دهد: «از تابستان سال گذشته، بحران آغاز شد، تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی موظف شدند تا سرُم را طی بخشنامه‌ای تنها در بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها توزیع کنند، حالا هم تا داروخانه مجوز نداشته باشد، نمی‌تواند از سهمیه سرُم برخوردار شود.» این داروساز تأکید می‌کند: «شرکت داروپخش بیش از یک‌سوم نیاز کشور به سرُم را تولید می‌کند، کارخانه‌های دیگر اگر با حداکثر ظرفیت هم سرُم تولید می‌کردند، باز هم نمی‌توانستند کمبودها را جبران کنند، حالا هم با واردشدن به سال ٩٥، بحران شدیدتر از قبل خود را نشان داده، سرُم‌ها حتی به همه بیمارستان‌ها داده نمی‌شود، برخی از بیمارستان‌ها از این سهمیه برخوردار هستند، داروخانه‌ها هم که داستانش جداست.» به گفته او، سرُم پرمصرف‌ترین داروی کشور است اما حالا نه نوع تزریقی و نه شست‌وشوی آن به اندازه کافی نیست: «درحال حاضر ٥ کارخانه ثامن، داروپخش، شهید قاضی، فرآورده‌های تزریقی ایران و یک شرکت در شیراز سرُم‌سازی می‌کنند، اما هنوز نتوانسته‌اند تولید را با تقاضا هماهنگ کنند.»
خط تولید سرُم کارخانجات داروپخش که متوقف شد، مسئولان سازمان غذا و دارو وعده دادند که سرُم‌های جدید وارد بازار می‌شوند. دوازدهم آبان‌ماه سال گذشته بود که رسول دیناروند، رئیس سازمان غذا و دارو با اطمینان کامل اعلام کرد که: «درکشور کمبود سرُم نداریم.» او بر واژه «هیچ کمبودی» هم تأکید کرده و گفته بود که: «درحال حاضر ٤ تولیدکننده بزرگ تولید سرُم درکشور داریم.» چهار کارخانه، به جز کارخانه دارو پخش که گفته می‌شود یک‌سوم سرُم مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند. او ماجرای کمبود سرُم را «شایعه» عنوان کرد و گفت: «چنین مسأله‌ای واقعیت ندارد. باید توجه داشت که ما درکشور ٤ تولیدکننده فرآورده‌های تزریقی حجیم به‌عنوان سرُم‌های شست‌وشو و تزریقی داریم که این تولیدکنندگان حدود ٣٠ نوع محصول سرُمی تولید می‌کنند که عمدتا بیمارستانی است.» او همان موقع تأکید کرد که مشکل خط تولید کارخانه‌ای که اسمش را نبرد، برطرف شده و از خردادماه این تولیدکننده با همان میزان تولید قبل محصولاتش را وارد بازار می‌کند. همین مسئول در سازمان غذا و دارو، پس از مدتی ماجرای کمبود سرُم‌ها را پذیرفت اما از رفع محدودیت‌های ایجادشده در توزیع آنها خبر داد و گفت که حجم زیادی از این سرُم‌ها در داروخانه‌های منتخب توزیع شده است، اما این اظهارات با آنچه در واقعیت درحال رخ دادن است، متفاوت است. کارخانه‌های سرُم‌ساز، بیشتر از یک‌سال است که دست به عصا راه می‌روند و هنوز نتوانسته‌اند مشکل‌شان را برطرف کنند، این را هر مسئولی تکذیب کند، داروخانه‌داران تأیید می‌کنند. حتی آنها که در بخش پخش دارو فعالیت می‌کنند. یکی از کارمندان پخش داروپخش، به «شهروند» می‌گوید: «خط تولید سرُم، تق و لق است، می‌گویند خط تولیدش درست شده، اما واقعیت این است که تولید سرُم در این کارخانه هنوز مشکل دارد.» آنها، یعنی همین شرکت‌های پخش داروپخش، حالا تنها برای داروخانه‌ها، سرُم‌های شست‌وشو می‌فرستند، آن هم با مجوز دانشگاه‌های علوم پزشکی.
قراردادهای صادرات سرُم پیش از کمبودها امضا شد
حالا درکنار همه اینها، وعده‌های داده شده برای صادرات سرُم به کشورهای همسایه، مزید بر علت کمبود سرُم شده. ماجرایی که شهاب‌الدین جنیدی، عضو هیأت‌مدیره انجمن داروسازان ایران به آن اشاره می‌کند. او به «شهروند» می‌گوید: «ما با کشورهای همسایه قراردادهایی برای صادرات سرُم، امضا کرده بودیم، این قراردادها هم مربوط به یکی دو‌سال پیش می‌شود که بازار از سرُم اشباع بود، زمانی‌که خطوط تولید سرُم، دچارمشکل شد، قراردادها سرجایشان بود و باید به تعهداتی که داده شده بود، عمل می‌کردند، به همین خاطر از یک‌سو نیاز داخلی و ازسوی دیگر صادرات، کمبود را بحرانی کرد.» به‌روز نبودن صنایع داروسازی، موضوع دیگری بود که ازسوی این عضو هیأت‌مدیره انجمن داروسازان ایران مطرح می‌شود: «ما بارها این موضوع را به مسئولان یادآوری کردیم، اما توجهی نمی‌شود، ازسوی دیگر، واقعی نبودن قیمت دارو، آسیب زیادی به این صنعت وارد کرده، مستهلک شدن خطوط تولید هم هزینه‌ها را بالا برده، زمانی که خط تولید به‌روز نباشد، نمی‌توان تولیدات خوبی هم داشت، ما توقع داریم که صنایع داروسازی ما با برندهای بزرگ جهانی از نظر کیفیت برابری کند، اما با این وضعیت، نمی‌توان چنین انتظاری داشت.» او نبود سرُم را تهدیدی برای درمان اعلام می‌کند: «به هرحال این سرُم‌ها استفاده‌های مختلفی دارند، برای رگ‌گیری، شست‌وشوی زخم، برای اورژانس‌ها، مصدومان تصادفات و... مصرف می‌شود، وقتی نباشد، بیماران سرپایی با مشکل مواجه می‌شوند، ازسوی دیگر در فصل گرما، به دلیل شیوع بیماری‌های مخصوص این فصل، نیاز به سرُم‌ها بیشتر می‌شود، برخی بیماران نیاز به مایع درمانی دارند.»
دیدگاه تان را بنویسید