منشأ ایجاد «پول» کجاست؟

خبرگزاری تسنیم: محمد گلیج، پژوهشگر اقتصادی دریادداشتی نوشت: منشأ ایجاد «پول» کجاست؟ پرسش ساده‌ای که مردم بندرت به آن فکر می‌کنند. وقتی از «پول» نام برده می‌شود، در ذهن اغلب مردم تصویر «اسکناس» نقش می‌بندد؛ یعنی افکار عمومی، پول را مترادف اسکناس می‌پندارند. همچنین عموم مردم زمانی که به سپردۀ بانکی فکر می‌کنند، تصور می‌نمایند عددی که در حساب سپردۀ آن‌ها درج شده دارای پشتوانه اسکناس است؛ یعنی سپردۀ بانکی (پول عددی) را نماینده یا بیانگر اسکناس پشتوانۀ آن می‌پندارند. اما واقعیت آن است که اسکناسی در پشت این اعداد وجود ندارد. علی‌رغم تصور رایج، تنها درصد ناچیزی از «پول» امروزی را اسکناس تشکیل می‌دهد. خالق بخش اعظم آنچه به‌عنوان پول در اقتصاد دنیا ــ من‌جمله ایران ــ جریان دارد حاکمیت یا بانک مرکزی نیست، بلکه بانک‌های تجاری هستند! بانک‌های تجاری پول را با بدهکار کردن صورت‌های مالی خود، در قالب «بایت‌های‌الکترونیکی» یا «چک» خلق می‌کنند! بله، آن‌ها براحتی با فشردن دکمۀ کیبورد شماره‌هایی را در حساب شما تایپ می‌کنند! درحقیقت پول امروزی چیزی نیست جز طرف بدهی صورت‌های مالی بانک‌های تجاری! واقعیتی که شاید برای ما تکان‌دهنده و حیرت‌آور باشد! بانک‌های تجاری، بطرز خارق العاده‌ای خالق پول امروز هستند! یادآور می‌شویم: بخش اعظم پولی که مردم با آن سروکار دارند، ثبت‌های حسابداری حاکی از بدهی بانک به دارندۀ حساب است! امروزه امتیاز خلق پول منحصر در دست حکومت‌ها نیست! چراکه سهم ناچیز ۳ درصدی بانک مرکزی (حجم اسکناس از نقدینگی) در مقابل سهم ۹۷ درصدی بانک‌ها از کل نقدینگی موجود، قابل چشم‌پوشی است و می‌توان ــ با اغماض از آن ۳ درصد ــ نتیجه گرفت تقریباً تمام پول موجود در اقتصاد توسط بانک‌های تجاری خلق شده است! ناگفته نماند سازمان بانک، علاوه بر امتیاز خلق پول، از طرفی توزیع اولیه آن را بر عهده دارد و از طرف دیگر پول را مدیریت می‌کند. ویژگی‌ای که ذهن‌های جوان و بی‌قرار را نیز به کنجکاوی وامی‌دارد. این شمای جادویی، بانکداری را می‌سازد. گرچه که تلقی رایج، بانک را نهادی خرد می‌پندارد که بصورت کاملاً عادی از پول دیگران وام می‌دهد. به لطف توسعۀ خدماتی نظیر اینترنت بانک، موبایل بانک، خدمات POS و از این دست مردم ترجیح می‌دهند پرداختهایشان را با پول بانک‌های تجاری (Deposit money) انجام دهند و پولشان را نیز به همین شکل نگهداری کنند؛ چرا که جابه‌جا کردن یا داشتن بایت‌های الکترونیکی، به جهت امنیت و سهولت بر استفاده از اسکناس‌های کاغذی ترجیح دارد. علاوه بر این، اصولاً قوانین مربوط به پولشویی، میزان دریافت اسکناس را محدود کرده‌اند. امروزه دریافت اسکناس از بانک‌ها بصورت قانونی نمی‌تواند از یک حد مشخص فراتر رود؛ لذا چه از لحاظ قانونی و چه از لحاظ امنیت و سهولت، کسی مایل نیست پولش را از حالت سپرده به اسکناس تبدیل کند. حتی اگر زمانی یک فرد اقدام به خارج‌کردن پول خود از یک بانک می‌کند، این پول در حساب بانک دیگر می‌نشیند. پول امروز هرگز از شبکه بانکی خارج نمی‌شود، زیرا این پول‌ها موجودیت فیزیکی ندارند. حجم اسکناس در گردش تنها جزئی از عدد سپرده‌هاست که برای مبادلات خرد استفاده شده و دست به دست می‌شود.

-------------------------------------------

پی نوشت ۱: این متن، برگفته از نوشته‌های کانال تلگرامی Today money است.

پی نوشت ۲: شناخت سپرده به‌عنوان پول، به ما کمک می‌کند تا نظریه بانکداری به سبک قرض‌الحسنه را بهتر و عمیق‌تر بررسی کنیم. طبق چنین نظریه‌ای، بانک مؤسسه‌ای است که به پشتوانه سپرده‌ها و از محل آن، به دیگران وام پرداخت می‌کند. اگر دریابیم بانک تجاری اصولاً خالق تمامی سپرده‌هاست و نه واسطه آنها! این نظریه را در مجموعه افسانه‌ها طبقه‌بندی می‌کنیم.