گزارش المانیتور از علل نوسانات ارزی اخیر در ایران

خبرگزاری تسنیم: نوسانات اخیر در بازار ارز موجب نگرانی هایی در داخل جامعه تجار ایران شده مبنی بر اینکه ریال ممکن است به دلیل تحولات و نوسانات سیاسی و اقتصادی، دستخوش کاهش شدید ارزش شود.

به گزارش المانیتور، اقتصاد ایران در طی 3 دهه گذشته با یک سیستم ارزی چند لایه اداره شده است. در حال حاضر، 2 نرخ ارز در ایران وجود دارد: نرخ رسمی که توسط بانک ها در معاملات ارزی ملاک قرار می گیرد و نرخ بازار آزاد که توسط صرافی های مجاز برای همه تراکنش های انجام شده با استفاده از سیستم حواله مورد رجوع قرار می گیرد. به صورت سنتی، نرخ ارز در بازار آزاد شاخصی معتبر از وضعیت اقتصاد ایران بوده است. آخرین سقوط عمده ارزش ریال در نیمه دوم سال 2012 اتفاق افتاد، یعنی زمانی که تحریم های غرب مانع از آن شد که بانک مرکزی ایران برای مدیریت مصنوعی بازار و نگه داشتن نرخ ارز در سطح 11هزار ریال، به بازار ارز تزریق کند. در آن زمان، نرخ دلار آمریکا به 30 هزار ریال رسید و تبعات اقتصادی منفی شدیدی بر جای گذاشت.

در طی چند ماه اخیر نیز ارزش ریال ایران نوسانات شدیدی را تجربه کرده به طوری که ارزش ریال در 4 ژانویه حدود 13 درصد نسبت به 15 سپتامبر کاهش یافت. کاهش ارزش برابری ریال در برابر دلار در بازار آزاد از زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تاکنون حدود 7 درصد بوده است. نرخ ارز در بازار آزاد (39 هزار 500 ریال) در روزهای پایانی سال 2016 تا 41 هزار ریال بالا رفت، اما پس از آنکه بانک مرکزی اطمینان داد که نوسانات ارزی فروکش خواهد کرد، به حدود 39 هزار یال کاهش یافت. رئیس کل بانک مرکزی ایران گفته نرخ واقعی ارز 36 هزار ریال است. کارشناسان با تجربه ای نظیر علی دینی ترکمانی بر این واقعیت تاکید دارند که بانک مرکزی در ایران از موقعیت بی رقیبی برای تعیین نرخ ارز برخوردار است، اما ضرورت دارد که برخی از عوامل فنی و روانی نوسانات ارزی اخیر مورد کالبد شکافی قرار گیرد.

یکی از دلایل افت ارزش دلار، افزایش کلی ارزش دلار آمریکا در برابر سایر ارزهای جهانی بوده است. ریال ایران در برابر سبدی از ارزهای جهانی مورد ارزش گذاری قرار می گیرد که شامل دلار آمریکا نیست. در واقع، ریال ایران بیشتر در معرض نوسانات ارزهای اروپایی (به ویژه یورو) قرار دارد که این ارزها نیز خود در ماه های اخیر شاهد افت ارزش در برابر دلار بوده اند.

همچنین نباید تاثیر عوامل روانی را از نظر دور داشت. انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا و احتمال سخت تر شدن موضع دولت آمریکا در قبال ایران و تشدید احتمالی تحریم ها، تمدید قانون ایسا توسط کنگره آمریکا، عدم قطعیت حاکم بر بازار نفت و تحولات سیاسی داخلی همگی در آشفتگی بازار ارز تاثیر گذار بوده اند و بسیاری از بازیگران اقتصادی در این وضعیت آشفته برای در امان ماندن از نوسانات بعدی به خرید ارز روی آورده اند.

این واقعیت که یکسان سازی نرخ ارز بیش از یک سال است که به تاخیر افتاده، نشان دهنده پیچیدگی های حاکم بر اقتصاد ایران است. ناظران انتظار داشتند که پس از اجرایی شدن برجام و لغو تحریم ها، ارزش ریال تقویت شود، اما ارزش ریال در هر دو بازار آزاد و رسمی کاهش یافته است. حجم ارزی که بانک مرکزی به بازار تزریق می کند، نقش مهمی در نرخ ارز در بازار آزاد دارد. برخی از نوسانات شدید در بازار ارز زمانی رخ داده که تنگناهای بانکی غیرمنتظره ای رخ داده یا کاستی های مالی ای به وجود آمده است. همه شواهد نشان از آن دارد که ارزش ریال به تدریج کاهش خواهد یافت تا یک توازن جدید در اقتصاد ایران شکل بگیرد.