وقتی صادرات و واردات با هم کاهش می یابد/ چرا نباید برای مثبت شدن تراز تجاری شادی کاذب ایجاد کرد؟

سرویس اقتصادی فردا: سالیان سال است که تراز تجاری ایران منفی است و این بدین معناست که واردات همواره در کشور از صادرات پیشی گرفته است. حالا اما خبر رسیده است، تراز تجاری ایران در سال 94 مثبت شده و تا پایان سال هم باقی مانده است. این یعنی بر اساس آمار اعلام شده از سوی گمرک، کارنامه تجارت خارجی کشور در پایان سال گذشته با 916 میلیون دلار مازاد تراز تجاری بسته شده و در نهایت سال 94 با تراز مثبت تجاری به پایان رسیده است؛ اتفاقی که در تاریخ تجارت خارجی ایران سابقه نداشته و در واقع با وجود حجم کالاهای وارداتی که در کشور دیده می شود، کمی عجیب و غریب است اما در هر حال آمارهای گمرک نشان می دهند در سال 94، صادرات غیر نفتی بر واردات پیشی گرفته چرا که نفت در محاسبه تراز تجاری قرار نمی گیرد. آن طور که گمرک ایران گزارش داده، سال 94 معادل ۴۲ میلیارد و ۴۱۵ میلیون دلار انواع کالا صادر و ۴۱ میلیارد و ۴۹۹ میلیون دلار نیز وارد کشور شده و به این ترتیب ارزش صادرات کشورمان 16.11 درصد و واردات کشورمان 22.53 درصد نسبت به سال 93 کاهش داشته است. از سوی دیگر این آمار حاکی از آن است که در سال 94 نسبت به سال 93 به میزان ۱۲ میلیارد و ۷۰ میلیون دلار ارز کمتری صرف واردات شده است. همچنین در این مدت حجم صادرات ایران به ۹۳ میلیون و ۵۲۰ هزار تن و حجم واردات ایران به ۳۵ میلیون و ۷۰ هزار تن رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به ترتیب 18.7 درصد و 18.47 درصد کاهش داشته است. نکاتی که باید به آنها توجه کرد هر چند با توجه به این آمار نتیجه گیری می شود که تراز تجاری ایران مثبت است اما در این میان باید به طور جدی به چند نکته توجه کرد و خوشحالی کاذب ایجاد نکرد. نکته اول اینکه بر اساس آمار منتشر شده در گمرک، در این مدت اعلام شده، حجم صادرات کشور به ۹۳‌میلیون و ۵۲۰‌هزار تن و حجم واردات به ۳۵‌میلیون و ۷۰‌هزار تن رسید که در مقایسه با مدت مشابه‌ سال قبل به ترتیب ۷ و ۱۸ صدم‌درصد و ۱۸ و ۴۷صدم‌درصد کاهش داشته است. این امر به معنای پایین آمدن صادرات غیر نفتی است که بسیار جای تامل دارد چرا که در سال موفقیت برجام و سرازیر شدن قراردادهای خارجی باید بر شرکای تجاری ایران در امر صادرات افزوده شود نه این که از حجم صادرات کاسته شود. از سوی دیگر در خصوص این مساله می توان به کاهش تولیدات داخلی غیر نفتی به دلیل رکود اقتصادی اشاره کرد و به نوعی نتیجه گرفت کاهش تولیدات، کاهش صادرات را به همراه داشته است که خبر خوبی برای اقتصاد کشور نیست. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که نگاهی به آمار نشان می دهد، مجموع تجارت خارجی کشور اعم از صادرات و واردات همزمان در سال 94 افت کرده و این بدان معناست که سهم ایران از تجارت جهانی کم شده است. سالانه حدود ٣٨‌هزار‌میلیارد دلار در دنیا تجارت می‌شود که سهم ایران در این میان، بدون احتساب نفت حدود ٨٤‌میلیارد دلار یعنی کمتر از ٠,٣ (سه‌دهم) درصد و با احتساب نفت حدود ١٠٠‌میلیارد دلار است. در حالی که کشور ١.٢ درصد از جمعیت جهان و یک درصد از اقتصاد جهان را در اختیار دارد و در واقع حجم تجارت ایران باید به سه برابر حجم فعلی افزایش پیدا کند. از سوی دیگر، در سالی که مجموع واردات کشور ٤١.٥‌میلیارد دلار است، بر اساس آمار رسمی، ٢٠‌میلیارد دلار قاچاق کالا انجام شده و در این میان سهم کالاهای ساخته‌شده وارداتی به کشور نیز حدود پنج‌ میلیارد دلار است که بیش از یک‌ میلیارد دلار آن به خودرو اختصاص دارد و خودرو جزئی از کالاهای قاچاق‌ناپذیر در ایران است. به این ترتیب تنها 4 میلیارد دلار کالای ساخته شده قانونی به کشور وارد می شود و این همه کالاهای مختلف از کیف وکفش و لباس گرفته تا سیگار و تنباکو و ساعت و... همه و همه به صورت قاچاق واردکشور می شوند. در واقع می توان گفت واردات به بدترین شکل به کشور ادامه دارد و تنها چون رسمی نیست ثبت نمی شود! با این تفاسیر می توان نتیجه گرفت که نباید از مثبت شدن تراز تجاری ایران خوشحال شد چرا که حتی کاهش واردات هم به معنای نداشتن تعامل تجاری با دنیاست و وقتی باید از کاهش واردات خوشحال شد که از حجم واردات کالاهای مصرفی کاسته شود و به حجم واردات دستگاه ها و ماشین آلات تولیدی و صنعتی و مواد اولیه اضافه شود.